نشر توسط:admin Views 22 تاریخ : 3 ارديبهشت 1395 نظرات ()
او مستاصل است و این سئوال را با غم فراوانی مکررا می پرسد چکارکنم؟
براستی مشکل چیست چرا خانم س خود را در یک رابطه آسیب زننده و تحقیر کننده نگه داشته ،چرا اجازه می دهد به این ترتیب کرامت وی زیر سئوال برود . چرا نمی تواند از این رابطه بیرون بیاید؟
ساده ترین جواب این است"او عاشق شده است"
اما شاید اگر دقیق تر نگاه کنیم به تعبیر های متفاوتی برسیم. انسان همچون کتاب قطوری است که از فصل های متعددی تشکیل شده، مراجع در سیر زندگی خود در یکی از این فصول به شما مراجعه می کند که برای درک درست او باید سایر فصول کتاب زندگی وی را نیز بخوانیم و گاه باید کتاب های والدین و والدین والدین او را هم نیم نگاهی بیندازیم، مگر می شود جلد سوم ژان کریستف را در حالی درک کرد در حالی که از دو جلد قبلی آن آگاهی نداریم.
لذا از خانم س خواستم در مورد رابطه های قبلی خود برایم بگوید. و او چنین ادامه داد که داستان همیشه همین بوده و من آدم بد شانسی هستم و هیچ کس من را بواقع دوست ندارد و همه از من سوء استفاده می کنند او قبل از اقای ج در سه رابطه جدی و چندین رابطه نه چندان طولانی بوده است. و در تمام آنها داستان همین بوده
آیا رفتار خود نادیده انگاری خانم س هم بدلیل عشق به آن افراد بوده؟
لازم دانستم که از وی بپرسم و او ادامه داد که همه آنها از ابتدا همین گونه بودند و دوستانم به من گوشزد می کردند که انتخاب هایت درست نیست بگونه ای که بدلیل بی توجهی به نظرات شان من را طرد کردند.
دومین ارتباط خانم س که منجر به ازدواج شده بود کاملا با استاندارد های خانواده متعارض بوده به همین دلیل در آن هنگام هم توسط خانواده طرد شده است.
داستان زندگی خانم س من را به یاد این شعر انداخت" سرگرم به خود زخم زدن در همه عمرم هر لحظه جز این دست مرا مشغله ای نیست"
اما به نظرم رسید که باید فصول اول کتاب زندگی وی را نیز بخوانم،یعنی زمانی که کودکی بیش نبوده، فکر می کنید با چه چیز مواجه خواهیم شد؟
وی فرزند یک مادر پرخاشگر بوده که مدتها تحت درمان روانپزشکی بوده است،در 4 سالگی پدر و مادر از هم جدا شدند و مادر بلافاصله ازدواج کرده است،خاطره چندان روشنی در قبل ازجدایی مادرش ندارد ولی تنها بیاد دارد که همیشه از مادرش هراس داشته و نمی توانسته به او از نظر عاطفی نزدیک شود. پدر نیز که تنها تامین کننده نیازهای مالی وی بوده دائم از او ایراد می گرفته. او که احتمالا مبتلا به اختلال بیش فعالی و فقدان تمرکز بوده بکرات توسط پدر و نامادریش تنبیه میشده و این الگو باعث شده که در مدرسه نیز توجه چندانی ازمعلمین و هم کلاسیانش دریافت نکند. بطوری که دائم خود را تنها می دیده. در سالهای نوجوانی بکرات به سمت جنس مخلف جلب میشده و برای جلب توجه به خواسته های انها تن می داده است. ارتباط اولش در 17 سالگی با یک مرد 38 ساله متاهل که معلم خانگی وی بوده صورت گرفته که 2 سال طول کشیده،وی بارها توسط وی تحقیر میشده تا این که مادر خوانده اش متوجه این رابطه شده و توسط والدینش مقصر اصلی شناخته شده و پس از آن بسرعت و علی رغم میل خانواده با یکی از خویشاوندانش ازدواج کرده.
اکنون باز هم فکر میکنید داستان خانم س تنها به یک عشق عمیق مرتبط است و آیا مولفه های احترام،مسئولیت و همدلی در این رابطه ها جریان داشته است.یا داستان در یک الگوی تکرار شونده قدیمی در وی است؟
به نظرم رسید که حس عمیق و پایداری از پوچی و معنا باختگی توام با تنهایی و محرومیت دامن گیر وی شده است.والدین نامهربان و سرد،این احساس را در کودک که توسط افراد مهم زندگیش دوست داشته نشده و ارزشمند شناخته نمی شود را تقویت کرده اند،والدینی که دنیای کودک را نشناخته و به او آن گونه که او نیاز دارد توجه نمی کردند.
در طی صحبت با وی بکرات این جملات را تکرار می کرد که نمیدانم چرا من را به دنیا آوردن و نباید من را بزرگ می کردند.
شک من به وجود طرح واره محرومیت هیجانی در وی بود که از کودکی شکل گرفته بود و در زندگیش با انجام الگو های حودتخریب گر تداوم می یافت.
ممکن است این سئوال را مطرح کنید که منظورم از طرح واره چیست؟ و طرح واره محرومیت هیجانی چه معنایی دارد؟ و چگونه طرح واره ها تداوم می یابند؟حتی ممکن است سئوالات دیگری نیز بپرسید،مثلا این که آیا سرشت بیش فعال خانم س در بروز و تداوم مشکلاتش چقدر نقش داشته؟ و آیا اساسا باید در فرآیند درمان به این سرشت هم توجه کرد؟ آیا افراد دموی،بلغمی،سودایی یا صفرایی الگوهای متفاوتی را در زندگی دنبال می کنند؟ و نهایتا این که ایا همه افراد در مقابل طرح واره همیشه یک گونه واکنش نشان می دهند یا الگوی واکنش آنها متفاوت است؟
مفهوم طرح واره از روان شناسی شناختی ریشه گرفته است و می توان آن را این گونه تعریف کرد
"باورهای عمیق و تزلزل ناپذیری که در دوران کودکی در مورد خود،دیگران و جهان اطراف در ذهن ما شکل می گیرد"
این طرح واره ها نقش عمیقی در شکل گیری احساس ما نسبت به خودمان دارد،رها کردن این طرح واره مستلزم چشم پوشی از امنیتی است که در سایه طرح واره بدست می آوریم!!بله این باورها علی رغم آسیبی که به ما می زنند به ما احساس اطمینان و پیش بینی پذیری می دهد به همین دلیل بسختی حاظریم آن ها را رها کنیم و در سیطره زندگی مان 1- چه در سبک های مقابله ای مان با مسائل زندگی،2-چه در انتخاب همسر،3-چه در انتخاب شغل ،4-چه در تحریف های که در درک واقعیت داریم و 5-چه در استدلال هایی که برای این تحریف ها و نحوه برخوردمان با مسائل زندگی مان داریم خود را نشان داده ،تکرار شده و تقویت می شود.
1-بله ممکن است که ما همیشه برای حل مسائل زندگی هان به بدلیل وجود طرح واره محرومیت هیجانی یا خود را لایق حمایت،همدلی و محبت نمی دانیم و یا از شرایطی که شاید در آنها حمایت هیجانی بدست بیاید فرار می کنیم و یا توقع بیش از حد برای کسب حمایت هیجانی داریم به بیانی یا "تسلیم" می شویم و طرح واره را می پذیریم و خود را در روابط تحقیر کننده یا آسیب زننده می بریم،یا از هر گونه رابطه صمیمی "فرار" می کنیم و یا "توقع بیش از حد" داریم که دیگران ما را حمایت کنند به بیانی خود را لایق بیشترین حمایت ها می دانیم.اینها سه سبک مقابله ما هستند که در بستر طرح واره خود را نشان می دهند.
2- این مسئله در انتخاب همسر بسیار مهم است و تاثیر پایداری در زندگی هیجانی ما می گذارد مثلا اگر در طرح واره محرومیت هیجانی از سبک تسلیم تبعیت کنیم احتمال دارد فردی را انتخاب کنبم که به حرف های ما گوش نمی دهد،دائم حرف می زند و اجازه حرف به ما نمی دهد،برای تماس بدنی احساسی با ما راحت نیست و بیشتر به سکس فکر می کند،پر مشغله است و وقت کمی برای ما می گذارد،نجوش، بی مهر و درون گراست،شما بیشتر از او مایل به برقراری رابطه صمیمانه هستید، وقتی به او سخت نیاز دارید در کنار شما نیست،کمتر در کنار شماست اما ذهن شما مشغول اوست،احساسات شما را درک نمی کند و بیشتر شما نیازهای او را برآورده می کنید تا او نیازهای شما را .... و باز هم شما او را دوست دارید!!
اکنون می توانید بیاندیشید که چنانچه فرد درگیر طرح واره محرومیت هیجانی از سبک مقابله ای "فرار" یا"توقع بیش از حد" در زندگیش تبعیت کند،به چه افرادی علاقمند می شود؟
بله احتمالا درست حدس زدید اگر از سبک مقابله ای "فرار" استفاده کند که نام دیگر آن "گریز" است،سعی می کند از روابط عمیق دوری کند،او رابطه را یا شروع نمی کند و یا به محض عمیق شدن رابطه آن را خراب می کند(آیا تا کنون با این گونه افراد برخورد داشتید؟). و در صورتی که از سبک مقابله ای "افراط یا توقع بیش از حد" استفاده کند انتظار دارد که همسرش به او توجه بیش از حد نشان دهد،فردی را انتخاب می کند که به حرف هایش گوش دهد در حالی که او دائم حرف می زند و اجازه حرف به همسرش رانمی دهد،توجهی به تماس بدنی احساسی با همسرش نداشته و او راپس می زند، مدام مشغله های زنانه است و وقت کمی برای همسرش می گذارد،نجوش، بی مهر و درون گراست، و انتظار دارد که بیشتر از او همسرش تمایل به برقراری رابطه صمیمانه نشان دهد، توجهی به نیازهای همسرش ندارد و وقتی همسرش نیاز دارد در کنارش نیست.
حال که مفهوم طرح واره را دانستیم و سبک های مواجهه با طرح واره را برشمردیم و بطور خاص در رابطه با طرح واره محرومیت هیجانی آن را توضیح دادیم،شاید وقت آن رسیده که این طرح واره را توضیح دهم.
شاید بهتر باشد که این گونه شروع کنم که چنانچه در دام این طرح واره اسیر بشویم به سختی باور دارید که نیاز شما به دوست داشته شدن به هیچ وجه از سوی دیگران برآورده نمی شود،احساس می کنید هیچ کس به شما توجه نمی کند،درکتان نمی کند و به شما اهمیت نمی دهد.خود را لایق رابطه با افراد بی عاطفه ،انعطاف ناپذیر وخشن می دانید(تسلیم) یا خودتان این گونه هستید(واکنش افراطی) و یا از رابطه و عمق گرفتن آن گریزانید(گریز).همین مسئله به نارضایتی شما از رابطه دامن می زند و دائم بدلیل احساس گول خوردن بین دو احساس تنهایی و عصبانیت سرگردان هستید،عصبانیت شما از دیگران باعث دوری بیشتر دیگران از شما شده و همین امر شما را تنها تر می کند.این افراد احساس عمیق پوچی،معنی باختگی و بی تفاوتی هیجانی داشته،عشق را نمی دانند و آن را تجربه نمی کنند.
بطوری کلی فرد تمایل به تداوم طرح واره دارد،بقول فروید ما تمایل داریم که درد ها و رنج های کودکی مان را زنده نگه داریم که به آن " اجبار به تکرار" می گفت. یکی از بینش های عمیقی که مراجع در فرآیند روان کاوی بدست می آورد آگاهی نسبت به این عملکرد نا خودآگاه روانی خود است. بطور مثال فرزند یک فرد میگسار چنانچه طرح واره محرومیت هیجانی در او شکل گرفته باشد و او تسلیم طرج واره شده باشد ،با کسی ازدواج می کند که میگسار است!!یا چنانچه با بدرفتاری والدین در کودکی مواجه بوده با فردی بددهن ،گستاخ یا پرخاشگر ازدواج می کند. اما چنانچه وی از الگوی واکنش افراطی در مقابل طرح واره استفاده کند خودش در رفتار با همسرش تبدیل به یک آدم بد رفتار خواهد شد!!گرچه این پدیده گیج کننده است اما بکررات در محیط درمان در مراجعان دیده می شود که بطور کاملا نا هشیار هیزم به دامن آتش طرح واره می اندازند.
ایا این مسئله در مورد خانم س وجود نداشت؟
به بیانی فرد از طریق یک سری احساسات،تفکرات،رفتارهای فردی و ارتباطات بین فردی به نداوم طرح واره کمک کرده و به طرح واره خون می رساند،شاید یکی از اقدامات مداخله ای درمانی شناسایی این الگو ها و تغییر آنهاست تا با خون رسانی کمتر به طرح وارد بتدریج طرح واره تضعیف شود. این روش را در مورد رفتار تحت عنوان "الگوشکنی رفتاری "نام می برند. مثلا خانم س دائم به انجام رفتارهایی اقدام می کند که طرح واره محرومیت هیچانی را تقویت می کند،او برای دانستن راه حل های برای بهبود روابط آقای ج با خودش به فضای درمان آمده است،در حالی که باید بدنیال راه حل ها و انتخاب هایی باشد که بتواند حرمت و کرامت خود را در رابطه بدست آورد ولو این که رابطه از طرف آقای ج قطع شود. این الگوی تداوم بخش تنها رفتاری نیستند بلکه بین فردی ،احساسی و شناختی هم می باشند. منظور از بین فردی نوع انتخاب های خانم س است ،او در الگوی روابط بین فردی اش بتدریج دوستان و خانواده اش را از دست داده و بجای آن افرادی را انتخاب کرده که دائم به تحقیر و تخریب وی دامن می زنند. او نتوانسته انتخاب های بهتری در روابط بین فردی داشته باتشد و همین به تداوم طرح واره کمک کرده،شاید یکی از راه حل ها کمک به او برای انتخاب روابط منطقی تر باشد که الگوی طرح واره را تداوم و تقویت نکنند. در بعد احساسی او هیجانات منفی منتج از رفتار طرح واره ای را در درونش پنهان می کند و آنها را به سطح آگاهی اش نمی آورد مثلا احسا س حرمان،شرم،نقص ،تحقیر،توهین،خشم و غمی که در رابطه با اقای ج است در درونش سرکوب می شود،شاید یک از راه حل ها کمک به قفل گشایی این احساسات و عیان شدن و برون ریزی این احساسات است تا وی به عمق تخریب این احساسات آگاهی بیشتری داشته باشد،این گونه افرا د ذکر می کنند باز هم او را دوست دارم،شاید اگر این موضوع را در مورد فرد دیگری ببینند با خود می گویند چرا او علی رغم این همه احساس بد در رابطه مانده است(تحلیل هوشیار)اما خود در همان نوع رابطه گیر هستند و از عمق احساسات خود تخریب گر شان آگاهی ندارند(سرکوب احساسی نا هوشیار). در بعد شناختی یا همان تحلیل های ذهنی مدام درگیر تحریف های شناختی هستند. آنها توجه انتخابی به جنبه های مثبت رابطه دارند و جنبه های منفی رابطه را نمی بینند. این نوع تحریف ذهنی را فیلتر ذهنی و بی توجهی به امور منفی گویند،گویا تمایل ناهوشیاری تنها برای دیدن این جنبه های مثبت اندک دارند.
در اینجا زمان آن رسیده بود که فرضیه خودم در رابطه با وجود طرح واره محرومیت هیجانی را در مورد وی به بوته آزمایش بگذارم،یکی از راه حل ها این است که پرسشناه هایی متناسب با این موضوع را در اختیار وی قرار دهم.پرسشنامه های زیادی در این خصوص وجود دارد مثل پرسشنامه 90 سئواله طرح واره یانگ گه به بررسی 18 طرح واره اساسی می پردازد و برای هر طرح واره 5 سئوال وجود دارد،که مثلا سئوالات 1، 19،37،55 و 73 طرح واره محرمیت هیجانی را می سنجند و چنانچه نمرات بالایی در آن بدست آورند مطرح کننده طرح واره است،البته انواه 75 سئواله 205 و 232 سئواله آن نیز وجود دارد. در زیر لینک پرسشنامه 90 سئواله وجود دارد و نجوه نمره دهی آن هم گذاشته شده
برای دریافت پرسشنامه 90 سئواله طرح واره یانگ اینجا را کلیک کنید
برای دریافت نحوه نمره دهی پرسشنامه 90 سئواله طرح واره یانگ اینجا را کلیک کنید( مواردی که پاسخ تقریبا درست یا کاملا درست را زده اید مد نظر قرار دهید)
یا این که پرسشنامه ای مخصوص شناسایی طرح واره محرومیت هیجانی در اختیار بگذارم. در زیر نمونه آن را گذاشته ام
برای دریافت پرسشنامه طرج واره محرومیت هیجانی یانگ اینجا را کلیک کنید
نتیجه پرسشنامه آخر این بود که خانم س نمره بالایی در این طرح واره (محرومیت هیجانی) بدست آورد، پس بی شک این طرح واره در وی با قدرت شدیدی وجود دارد و تاثیر عمیقی روی زندگی وی دارد. البته در تخلیل پرسشنامه 90 سئواله طرح واره های دیگری نیز در وی مشخص شد. طرح واره های چون رها شدگی،بی اعتمادی /بدرفتاری،اطاعت،ایثار و نقص و شرم .
با توجه به شرح حال خانم س آیا می توانید به ریشه های شکل گیری این طرح واره ها بیاندییشید؟
ریشه های شکل گیری این طرح واره را در ماهیت آن باید جست، محرومیت هیجانی به محرومیت از محیت،محرومیت از همدلی و محرومیت از حمایت دانست. منظور از محبت در آغوش گرفته شدن،بوسیده شدن،مهر ورزیدن،نوازش شدن و توجه کردن است،منظور از همدلی درک متقابل،گوش فرا دادن و تلاش برای فهمیده شدن است و منظور از حمایت پشتیبانی کردن،راهتمایی کردن و جهت دادن است. ممکن است والد یا والدینی به یکی و یا بیشتر ازیکی از اینها توجه نداشته باشند و زمینه محرومیت در فرزند را ایجاد کنند که باعث بروز طرح واره شود. معمولا طرح واره محرومیت هیجانی با طرح واره ایثار همراهی دارد که تلاشی است از سوی فرد برای بدست آوردن محبت،حمایت و یا همدلی.
کاملا مشهود است که نیاز های اولیه هیجانی خانم س به امنیت،حمایت،پذیرش و محبت و همدلی توسط والدین او برآورده نشده است،مادر بیمار و پرخاشگر که همیشه حس هراس را در فرزند ایجاد می کرده الگوی طرح واره ای بد رفتاری / بی اعتمادی را در وی ایجاد نموده است، جدایی مادر از پدر در 4 سالگی او نیز به طرح واره بی ثباتی / رها شدگی مربوط است، از آنجایی که وی کودکی بیش فعال بوده و مرتب مورد ایراد گیری از والدین و معلمین و همکلاسیان قرار می گرفته طرح واره نقص و شرم در وی شکل گرفته و به طور جبرانی با پذیرش طرح واره اطاعت بدنبال پرکردن خلا عاطفی خود بوده که به اطاعت وی از همراهان زندگیش مربوط است. ولی از همه مهم تر وجود طرح واره محرومیت هیجانی در وی است که به محروم بودن وی از محبت،حمایت وهمدلی توسط والدین مرتبط است. وی در سیر زندگیش نیز بکرات با الگوهای احساسی،شناختی،رفتاری و بین فردی آن را تقویت می کرده است.
اکنون باید به او در مورد آنچه در درونش روی داده واردصحبت می شدم،این مرحله بسیار مهم است چرا که تا وی به این الگو ها و تکرار آنها در متن زندگیش باور نداشته باشد هرگز نمی تواند از آنها رها شود. جنبه مثبت طرح واره درمانی الگوی عینی آن است به گونه ای که مراجعه به طور فعالانه در سیر درمان درگیر است،سئوالات پرسشنامه ها نیز به روشن شدن داستان در وی کمک می کند،حتی می توان به وی پرسشنامه فرزند پذیری یانگ را داد تا به ویژگی های والدین رسید تا بدین ترتیب بهتر بتوان روند شکل گیری طرح واره را فهمید یا پرسشنامه های تکمیلی در خصوص سایر طرح واره ها را در اختیار وی قرار داد.
برای دریافت فایل ورد پرسشنامه فرزند پذیری یانگ اینجا را کلیک کنید
برای دریافت فایل پی دی اف پرسشنامه فرزند پذیری یانگ اینجا را کلیک کنید
این پرسشنامه یکی از ابزارهای مهم ارزیابی ریشه های تحولی شکل گیری طرح واره است که در آن رفتارهای پدر و مادرشان را بطور جداگانه ارزیابی می کنند. چنانچه در زندگی فرد معادل های پدر و مادر مثل ناپدری یا نامادری یا پدر بزرگ و مادر بزرگ وجود داشته باشند ستونی هم برای آنها باز خواهد شد.فرض این است که نمرات 5 یا 6 در هر سئوال بیانگر خط برش بوده و ارزش بالینی دارد(بجز سئوالات 1 تا 5 که نمرات بر عکس است یعنی نمره 6 معادل 1 است). ضروری است که درمانگر بحث و تبادل نظر در مورد هر یک از سئوالات را با درمانجو داشته باشد تا به یک سیمای دقیق در مورد ریشه های شکل گیری طرح واره برسد.
بررسی این پرسشنامه نشان دهنده ریشه های شکل گیری طرح واره در وی بود که نقش مادر،مادر خوانده و پدر را نشان می داد. بحث و تبادل نظر در مورد سئوالات به تبیین دقیق تر موضوع کمک کرد. اکنون خانم س بدرستی باور به نوع طرح واره ها و ریشه های شکل گری آن دارد. برای تبیین بهتر از وی خواستم پرسشنامه های زیر را نیز پر کند تا به شناخت دقیق تری در رابطه با خودش برسد.
1- پرسشنامه طرح واره رها شدگی یانگ(فایل ورد)