خبرگزاری آیصد (جدیدترین و جذاب ترین اخبار ایران و جهان)

نشر توسط:admin Views 23 تاریخ : 1 ارديبهشت 1395

مقدمه:

سالمندان نيازهاي غذايي خاصي دارند. اين نيازها شامل انرژي، " alt="" align="left" border="0" hspace="0" />پروتئين، چربي، ويتامين ها و مواد معدني هستند.

هدف از تغيير در انتخاب نوع غذا توسط افراد و تغيير مصرف طي دوران زندگي ، مصرف غذاي بهتر، متنوع تر و مطلوب تر مي باشد.

بهترين راه اطمينان از تامين نيازمنديهاي تغذيه اي ، مصرف روزانه هر چهار گروه اصلي غذايي است كه در كشورهاي مختلف با نمادهاي مختلف به اشكال بشقاب، رنگين كمان ،هرم و يا اشكال ديگري كه انتقال اطلاعات را تسهيل كند، معرفي مي شوند.

گروههاي غذايي هرم عبارتند از:

1-  گروه نان و غلات: شامل انواع نان،ماكاروني،گندم،جو،برنج و ذرت است اين گروه كربوهيدرات پيچيده و فيبر به علاوه ريبوفلاوين ،تيامين، نياسين و آهن،پروتئين،روي ، ويتامين E ، فسفر ومنيزيم را تامين مي كند.

 هر واحد از مواد غذايي اين گروه برابر است با 1 كف دست نان سنگك يا بربري و يا تافتون و يا 4 كف دست نان لواش و يا يك كفگير ماكـاروني يا پلو يا به اندازه يك بيسكوييت ساده.

ميزان مورد نياز از اين گروه بستگي به ميزان فعاليت روزانه و وزن شما دارد، ولي به طور كلي توصيه مي شود در طول روز 11-6 واحد مصرف شود.

بهتر است نان و غلات مورد نياز در چهار وعده غذايي ميل شود.

مصرف غلات به همراه حبوبات مثل عدس پلو، لوبيا پلو، آش جو و همچنين غلات به همراه لبنيات مثل شير برنج، سوپ جو با شير، ماكاروني با پنير مجموعه پروتئيني كاملي را براي بدن فراهم مي كنند.

2-   گروه شير و لبنيات:شامل شير و فرآورده هاي آن مثل ماست، پنير،كشك ،بستني ميباشد.اين گروه مهمترين منبع كلسيم است و نقش مهمي در پيشگيري از پوكي استخوان ايفا ميكند.همچنين تامين كننده ريبوفلاوين، پروتئين و ويتامين B12  ميباشد

علاوه بر كلسيم مواد اين گروه غني از پروتئين، فسفر، ويتامين آ و ويتامين ب مي باشد.

 يك واحد از اين گروه شامل يك ليوان شير، يا يك ليوان ماست يا 60 گرم پنير (معادل 2 قوطي كبريت) يا يك ليوان كشك مايع يا يك و نيم ليوان بستني ميباشد.

سالمندان بايد در طول روز، حداقل در دو وعده غذايي، از شير و فراورده هاي آن استفاده كنند. بهتر است شير و ماست كم چربي مصرف شود. نوشيدن يك ليوان شير گرم، قبل از خواب به برطرف شدن كم خوابي نيز كمك مي كند.

مقدار توصيه شده 3-2 سهم در روز مي باشد.

نقش اين مواد در بدن حفظ استحكام استخوان ها و دندان ها، سلامت پوست و رشد است.

3-                گروه ميوه ها و سبزي ها:

اين گروه شامل انواع ميوه ها و سبزي ها است كه ويتامينها و مواد معدني بسيار زيادي دارند.سبزيها وميوه هايي مثل گشنيز، جعفري، نعناع، گوجه فرنگي، فلفل دلمه اي، ساقه سبز پيازچه، پرتقال، نارنگي، ليمو،   نارنج، كيوي و توت فرنگي سرشار از ويتامين C هستند.

سبزي هاي داراي رنگ سبز تيره، زرد تيره و نارنجي مانند اسفناج، هويج، گوجه فرنگي و ميوه هايي مثل طالبي، زرد آلو و شليل، ويتامين A مورد نياز بدن را تامين مي كنند.

زيتون و سبزي هايي كه برگ سبز تيره دارند، داراي ويتامين E هستند.

اين گروه منبع غني ويتامين هاي گروه B ،ويتامين C  ،ويتامين A  و آهن مي باشد.

ارزش غذايي يك عدد ميوه متوسط مثلا يك عدد سيب، پرتقال يا هلو، يا 3 عدد زردآلو، يا نصف ليوان گيلاس، يا نصف ليوان حبه انگور،يا ربع طالبي متوسط، يا يك ليوان سبزي برگي شكل خرد شده مثل كاهو و اسفناج، يا نصف ليوان سبزي پخته،يا نصف ليوان ساير سبزي هاي خام خرد شده و يا يك عدد سيب زميني متوسط برابر است.

در طول يك روز حداقل چهار وعده از اين گروه استفاده شود.

مقدار توصيه شده براي سالمندان از ميوه ها 4-2 سهم و از سبزيها 5-3 سهم در روز است.

نقش اين مواد در بدن افزايش مقاومت بدن در برابر عفونتها با تقويت سيستم ايمني بدن، ترميم زخم ها،سلامت پوست و كمك به سوخت و ساز بدن است.

4-   گروه گوشت،تخم مرغ ،حبوبات و مغزها:شامل انواع گوشتهاي قرمز و سفيد ،امعاء و احشاء،تخم مرغ و حبوبات و مغزها  اين گروه در تامين پروتئين، فسفر، ويتامينهايB6 و B12،روي ،منيزيم، آهن،نياسين و تيامين نقش دارند و براي رشد و خونسازي لازم است.

اين مواد منبع غني از پروتئين ، آهن، روي و برخي ويتامينهاي گروه B ميباشند و نقش آنها در بدن رشد، خونسازي و سلامت اعصاب است.

هر واحد از اين گروه معادل 90-60 گرم گوشت پخته (2 تكه متوسط خورشتي) يا يك ران مرغ كوچك يا 60 گرم ماهي  يا دو عدد تخم مرغ و يا يك ليوان حبوبات پخته يا نصف ليوان از مغزها مي باشد.

مقدار مصرف توصيه شده 3-2 سهم در روز مي باشد.

•   در طول هفته حداكثر از 3 عدد تخم مرغ استفاده شود.
•  پروتئين هاي گياهي به تنهايي كامل نبوده از دو يا چند نوع مختلف آنها با هم استفاده شود.
• مصرف گوشت سفيد بهتر از گوشت قرمز است.
•  مغزها به صورت كوبيده، له شده و يا رنده شده به تنهايي يا همراه با غذا مصرف شود.
• ماهي هاي كوچك (كيلكا) كه استخوان هاي آن به همراه گوشت ماهي خورده مي شود، علاوه بر اينكه پروتئين مرغوبي است، كلسيم و ويتامين D دارد كه براي كاهش پوكي استخوان مفيد هستند.

گروه متفرقه:

نمك، چربيها، قند و شكر، شيريني ها و ترشيها در گروه متفرقه قرار دارند.

توصيه مي شودهمه افراد بويژه سالمندان از مواد غذايي اين گروه كمتر مصرف كنند. روغنها كلا به دو شكل اشباع(جامد ) و غير اشباع (مايع) بهمراه غذا مصرف مي شوند. توصيه مي شود تا حد امكان از مصرف غذاهاي سرخ شده پرهيز شود ولي در صورت تمايل به سرخ كردن حتما از روغن مايع مخصوص سرخ كردني استفاده شود.

علاوه بر محدود كردن مصرف انواع چربيها، روغن هاي اشباع بايستي  در برنامه غذايي در حداقل مقدار مصرف شود. زيرا مصرف روغن هاي اشباع خطر بروز بيماريهاي قلب و عروق و سكته قلبي را افزايش مي دهد. مصرف روغن هاي مايع به مقدار متوسط مفيد است و اثر محافظتي بر عليه ايجاد لخته در خون، حملات قلبي و سكته قلبي دارد.

جايگزين كردن روغنهاي مايع بجاي جامد در هر سني مي تواند سبب كاهش سطح كلسترول خون و در نتيجه كاهش احتمال ابتلا به حملات قلبي شود. بطور كلي توصيه مي شود غذاها بصورت كبابي، آب پز و يا تنوري تهيه شوند.

دستگاه گوارش:

يكي از تغييراتي كه با پديده سالمندي در دستگاه گوارش اتفاق مي افتد.كاهش توليد اسيد توسط معده است كه مشابه وضعيت ورم معده مي باشد.

در يك بررسي ديده شده است توانايي توليداسيد معده در 25 درصد كل افراد جامعه و 30 درصد افراد 80 سال به بالا كاهش يافته است و ميزان اين افت با افزايش سن بيشترمي شود. بطوريكه در مورد افراد بالاي 85 سال به 40 درصد كاهش در توليد اسيد معده ميرسد.

اين تغييرات اثرات قابل توجهي بر عملكرد فيزيولوژيك دستگاه گوارش دارند. مثلا سطح ويتامين B12 در بالغين جوان بالاتر از سالمندان سالم است و در فرد سالمند مبتلا به ورم معده به پائين ترين حد   مي رسد. اين كاهش احتمالا به علت فقدان اسيد معده است كه در جذب ويتامين B12 اختلال ايجاد مي كند. همين پديده در مورد اسيد فوليك نيز صدق ميكند يعني در سالمندان مانند بيمارانيكه ورم معده دارند جذب اسيد فوليك پايين است.

همچنين بعضي از افراد در سنين بالا با مشكل بلع مواجه هستند. بلع سخت بعلت وجود مشكلات دنداني (مانند دندان مصنوعي )، سكته مغزي ، آلزايمر و يا ساير اختلالات حافظه مانند فراموشي ، ضايعات مغزي ناشي از ضربه، پاركينسون، ALS,MS ناتواني بعد از جراحي قلب ،عفونت راجعه ريه، سرطان مري، ريفلاكس مري، جراحي مغز و تغذيه طولاني مدت از طريق معده بوجود مي آيد.

در افراد مسن كه دچار بلع سخت هستند ،خطر گير كردن لقمه در گلو يا خفگي بعلت بلع سريع مايعات وجود دارد. عفونت ريه ناشي از ورود نابجاي غذا به ناي (آسپيراسيون) بزرگترين خطر احتمالي در اين افراد است.چنانچه براي فرد سالمند آماده كردن غذا به شكل مناسب يعني غذاي نرم و قابل بلع مشكل است و يا در مراحل پيشرفته بيماري قرار دارد بايستي اقدامات لازم جهت تغذيه اين افراد از طريق معده و يا تغذيه وريدي زير نظر پزشك انجام گيرد.

يبوست

در افراد سالمند احتمال ابتلا به يبوست زياد است. تجربيات نشان داده است. افراد سالمند اغلب در مورد كاركرد طبيعي روده هايشان نگران هستند. كاركرد منظم و روزانه روده ها در افراد مختلف متفاوت است. اجابت مزاج طبيعي حداكثر دوبار در روز و حداقل سه بار در هفته مي تواند باشد.

علت ابتلا به يبوست هميشه روشن نيست ولي ازمهمترين علل ابتلا به يبوست تغذيه نامناسب، نخوردن آب كافي واستفاده بيش ازحد ملين ها است.

مصرف برخي داروهاي ضد افسردگي، آنتي اسيدهاي حاوي آلومينيوم يا كلسيم، آنتي هيستامين ها، داروهاي ضد پاركينسون و مدرها از عوامل مسبب يبوست مي باشند.

همچنين استراحت طولاني در بستر مثلا بعد از يك سانحه يا بيماري كه منجر به بي تحركي فرد مي شود نيز مي تواند موجب يبوست گردد.

توصيه هاي تغذيه اي براي پيشگيري از يبوست

تحقيقات نشان داده است برنامه غذايي پرفيبر مانند سبزيها، ميوه ها و غلات سبوس دار مي تواند از بروز يبوست پيشگيري كند. برعكس مصرف زياد گوشت بويژه گوشت پرچرب ، محصولات لبني پرچرب، تخم مرغ، دسرها و تنقلات خيلي شيرين نيز مي تواند سبب يبوست شود.

مصرف مقادير كافي آب و ساير مايعات خصوصا در زمان مصرف غلات سبوس دار و مواد غذايي پر فيبر براي پيشگيري از يبوست مهم است.

مصرف مايعات موجب افزايش حجم مدفوع شده و حركات روده اي را تسهيل مي كند. ممكن است افراد سالمند به دليل محدوديت تحرك تمايل به مصرف مايعات نداشته باشند. اين مسئله بخصوص زماني كه سالمندان وعده هاي غذايي مناسبي ندارند بيشتر رخ مي دهد.

افرادي كه تنها زندگي مي كنند گاهي انگيزه پخت و پز و خوردن غذا را از دست مي دهند در نتيجه ممكن است غالبا از غذاهاي آماده استفاده كنند كه معمولا حاوي فيبر كم مي باشند و در نتيجه مبتلا به يبوست شوند. به علاوه افراد مسن به علت مشكلات دنداني كه در اين سن شايع است غذاهاي نرم را ترجيح مي دهند. اين غذاها حاوي مقدار كمي فيبر هستند ودر نتيجه مي توانند بروز يبوست را تشديد نمايند در صورت ابتلا به يبوست ابتدا بايستي به پزشك مراجعه كرد تا احتمال وجود هر گونه مشكل جدي را بررسي كنند اگر بيماري يا مشكل خاصي وجود نداشت براي رفع يبوست توصيه ميشود :

مصرف ميوه ها و سبزي هاي تازه به صورت پخته يا خام غلات يا نان هاي سبوس دار و همچنين ميوه هاي خشك  مانند برگه زردآلو،آلو و انجير كه سرشار از فيبر ميباشد در برنامه غذايي افزايش داده شود.

روزانه 4 تا 8 ليوان مايعات ترجيحا آب ميل شود. البته به استثناي موارديكه فرد مبتلا به بيماري قلبي عروقي يا مشكلات كليوي است بايد به خاطر داشت كه مصرف مقادير زياد شير در برخي افراد ممكن است ايجاد يبوست كند.

طبق دستور پزشك كمي سبوس به غذا (مانند ماست، سوپ و شير) اضافه شود. اين روش مي تواند در بهبود يبوست موثر باشد بعضي از افراد از نفخ تا چندين هفته پس از افزودن سبوس به غذايشان شكايت دارند بايستي در برنامه غذايي به آرامي تغيير ايجاد كرد تا دستگاه گوارش به برنامه غذايي جديد عادت كند. البته اگر در برنامه غذايي فيبر به مقدار كافي وجود داشته باشد نيازي به افزودن سبوس به غذا نخواهد بود. مصرف اسپرزه نيز براي جلوگيري از يبوست توصيه مي شود.

فعاليت و تحرك بدني كافي در طول روز وجود داشته باشد. نبايستي انتظار داشت هر روز در ميان اجابت مزاج صورت گيرد. بايد بخاطر داشت كه نظم حركات روده در افراد مختلف متفاوت است. حتي اگر اجابت مزاج صورت گيرد . بايد بخاطر داشت كه نظم حركات روده در افراد مختلف متفاوت است. حتي اگر اجابت مزاج اغلب دردناك ولي منظم باشد(حداكثر 2 بار در روز يا حداقل 3 بار در هفته)، ممكن است يبوست محسوب نشود.

 منابع:

×    تغذيه سالمندان در سلامت و بيماري، دكتر پريسا ترابي، فريبا كلاهدوز،دفتر بهبود تغذيه جامعه ،معاونت سلامت،1383

×    تغذيه و ورزش، دكتر مينا مجد، دكتر مهين سادات عظيمي، وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي، اداره سلامت سالمندان. دفتر سلامت خانواده و جمعيت، 1382.

×    تغذيه سالمندان، فريبا كلاهدوز،وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، 1378

×   راهنماي بهبود شيوه زندگي سالم در دوره سالمندي، تغذيه و تمرينات بدني، دكتر سهيلا خوشبين، دكتر آوات غوتي، دكتر عاليه فراهاني، دكتر محمد اسماعيل مطلق، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي، معاونت سلامت، 1386 ،