خبرگزاری آیصد (جدیدترین و جذاب ترین اخبار ایران و جهان)

امروزه در بسیاری جاها از قبیل روزنامه، مجلات، رسانه ها، عباراتی به گوش می رسد چون تجارت

الکترونیک، پول الکترونیکی و ارتباطات الکترونیکی، اما آنچه مورد توجه کافی قرار نمی گیرد وابستگی

این مطالب و مفاهیم به ساختار اصلی فناوری روز و مدرن است؛ به طوری که اغلب فراموش می شود

تجارت الکترونیک یکی از تولیدات اصلی فناوری های مدرن و از نتیجه های توسعه ارتباطات است.

بسترها و ابزارهای تجارت همیشه در حال جدید شدن و دگرگونی است تا دسترسی به منابع آن را آسان

بهره مندی از این صنعت را فراهم نکرده است. در این پژوهش نیز سعی بر این شده است که به بیان

برخی از این موانع پرداخته شود .

توانمندی اقتصادی کشورها را به تصویر می کشد، از جمله ضرورتهای تطبیق با نظام بین المللی

کنونی به لحاظ پیشرفتهای حاصله در عرصه های اقتصادی و صنعتی آن است. بی شک،

بهره گیری از فن آوری اطلاعات یکی از حلقه های لازم برای افزایش کارایی تجاری در اقتصاد

ملی است. نیل به هدف افزایش کارایی، مستلزم اقدام در دو محور اساسی اطلاع رسانی بازرگانی

نتیجه، ارتقاء بهره وری را افزایش داده و گام بلندی در تأمین عدالت اجتماعی بشمار می رود. در

محور تسهیل تجاری باید از شیوه های نوین بازرگانی بهره جست که شامل بکارگیری از بارکد،

استانداردهای تبادل الکترونیکی داده ها و انجام معاملات بصورت تجارت الکترونیکی و بدون

کاغذ می شود. یکی از ویژگی های مهم تجارت الکترونیک، روان سازی روشهای فعالیت و در

نتیجه کاهش هزینه عملیات بازرگانی است. بررسی ها نشان می دهد که استفاده از تجارت

الکترونیک، 12 تا 07 درصد صرفه جویی در هزینه های فعالیتهای مختلف ایجاد می کند. تجارت

الکترونیکی به دلیل سرعت، کارآیی، کاهش هزینه ها و بهره برداری از فرصت های زودگذر

عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است تا آنجا که گفته می شود عقب افتادن از این سیر تحول

به تعویق افتادن تصویب و اجرای طرح تجارت الکترونیکی در ایران برشمرده شده است.

در این مقاله سعی بر این شده است تا با شناسایی موانع رشد و توسعه تجارت الکترونیک در

ایران راهی برای شناخت راهکارهای مناسب جهت بهبود روند توسعه این پدیده نوپا در ایران

گشوده شود.

برای تجارت الکترونیکی تعریف های گوناگونی ارائه شده که اغلب آنها مبتنی بر تجربه

های گذشته در استفاده از تجارت الکترونیکی بوده است. کمیسیون اروپایی در سال 2۹۹0

تجارت الکترونیکی بر پردازش و انتقال « : تجارت الکترونیکی را به این شکل تعریف کرد

گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیک کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالبات دیجیتال، انتقال

الکترونیک وجوه، مبادله الکترونیک سهام، بارنامه الکترونیک، طرح های تجاری، بازاریابی

مستقیم و خدمات پس از فروش را در بر می گیرد. وزارت صنایع و تجارت ژاپن هم در تعریفی

تجارت الکترونیکی که تا چندی قبل به تعداد معینی از « : که از این مقوله ارائه داده آورده است

شرکت ها محدود بود در حال ورود به عرصه جدیدی است که در آن تعداد زیادی از مصرف

کنندگان در شبکه حضور دارند به علاوه محتوای آن از حیطه مبادله داده های مربوط به سفارش

دادن یا قبول سفارش فراتر رفته و فعالیت های عمومی تجاری از قبیل تبلیغات، آگهی، مذاکرات،

پیداست به معاملات و خرید و فروشهایی گفته می شود که الکترونیکی انجام می گیرد. که از

طریق شبکه های ارتباطی صورت می گیرد بدین گونه که ابتدا خریدار یا مصرف کننده اجناس

موردنیاز خود را از طریق اینترنت در یک فروشگاه مجازی جستجو کرده وسفارش می دهد و

نهایتاً پس از پرداخت وجه از طریق اینترنت کالای خود را درطی زمانی مشخص و قابل قبول

در تعریف دیگر تجارت الکترونیک می توان گفت تجارتی است مبتنی بر استفاده از تکنولوژی

ارتباط و اطلاعات در کسب و کار.

تجارت الکترونیک دارای زیر شاخه های عمده ای به شرح زیر می باشد:

الکترونیک مانند راهبرد بازاریابی یا کسب و کار خلق یک فرایند راهبردی است که به خوبی

تعریف شده باشد تا اهداف بازاریابی را از طریق ارتباطات بازاریابی پیوندداده و روش هایی را برای

راهبرد بازاریابی الکترونیک باید شامل عناصر و عوامل مشابهی با راهبرد بازاریابی سنتی باشد.

از اینترنت برای ارائه خدمات بانکی به مشتریان و استفاده مشتریان از اینترنت برای ساماندهی،

حال، برخی از صاحبنظران تعریف کلی تری ارائه کرده اند و استفاده از سایر ابزارها و کانالهای

الکترونیک نظیر تلفن همراه، تلفن و تلویزیون دیجیتال به منظور اطلاعرسانی، ایجاد ارتباط و

انجام تراکنش بانکی را نیز مشمول تعریف بانک داری الکترونیک دانسته اند. )قلی پورسلیمانی و

ایمانی، 23۲۹

شناخته می شود، کارتی است که بر روی آن مدار مجتمع نصب شده است. از این نوع کارت

می توان به جای کارت اعتباری و کارت پول یا در سیستم های امنیتی کامپیوتری، سیستم های

تشخیص هویت و بسیاری موارد دیگر استفاده کرد.کارت های هوشمند از نظر اندازه و شکل

ظاهری، شبیه به کارتهای اعتباری معمولی هستند.

بدون تردید، بهره گیری خردمندانه از فن آوری تجارت الکترونیک می تواند ما را در بهبود کارایی

تجاری و حضور فعالتر در عرصه تجارت جهانی یاری داده و به تقویت جایگاه کشور در بازارهای

و مزیت های رقابتی حاصل، به مفهوم آن است که کشورهای در حال توسعه باید سریعاً در

اقتصاددانان، متخصصان و آینده نگرها بر این باورند که در سال های اخیر انقلابی مشابه انقلاب

صنعتی به وقوع پیوسته که جهان را وارد عصر اطلاعات ساخته و بسیاری از جنبه های اقتصادی

یکی از ابعاد این تحول تغییرات عمیقی است که در روابط اقتصادی بین افراد، شرکت ها و دولت

ها به وجود آمده است. مبادلات تجاری بین افراد با یکدیگر، شرکت ها با یکدیگر و افراد با

شرکت ها و دولت ها به سرعت از حالت سنتی خود که عمدتاً مبتنی بر مبادله بر مبنای اسناد و

مدارك کاغذی است خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره گیری از سیستم های

) مبتنی بر اطلاعات الکترونیکی در حال حرکت است.)قوامی فرد و بیگ، 23۲4

از اینرو انواع تجارت الکترونیکی عبارتند از:

این نوع تجارت با گسترش وب به سرعت افزایش پیدا کردو اکنون به راحتی می توان

انواع و اقسام کالا ازشیرینی گرفته تا اتومبیل و نرم افزارهای کامپیوتری را از طریق

اینترنت خریداری کرد.

این مدل تجارت الکترونیکی مزایده ها و مناقصه های کالا از طریق اینترنت انجام می

یک دکه در بازار دست دوم یا سمساری است ایده اصلی این مدل اینست که مصرف

کنندگان بایکدیگر بدون واسطه به خرید و فروش بپردازند.

می ککنند خریداران را به بهترین وجهی در خریدشان کمک کنند اساس کار آنهای

منتهی شود باید از یک استراتژی فروش استفاده کنند.

برای تسویه حساب کردن شرکت کنندگان در حراج با فروشنده است که مشهورترین

بتوانند به طور مستقیم باهم پول ردو بدل کنند و در حالیکه سهم اصلی داد و ستد

پولی را نقل و انتقالات رو دررو به عهده دارد فن آوری تلفنهای همراه تعداد افراد

رانجام دهند و پول خود را از یک کارت اعتباری به کارت اعتباری دیگر منتقل کنند

استاندارد معمول ارتباطی تلفن همراه در بسیاری از کشورها به ویژه در اروپاست فن

آوری دیگری تحت عنوان پروتکل به کارگیری نرم افزار کاربرد از طریق تجهیزات بی

این شیوه جدید هر تلفن همراه از طریق مرکز تلفن با یک کامپیوتر سرویسگر مرتبط

میود و می تواند نرم افزارها مورد نیاز کاربر خود را رو ی کامپیوتر مذکور فعال کند به

این ترتیب استفاده کننده می تواند اطلاعات خود را از طریق کامپیوتر سرویسگر که

خدماتی متصل است ارسال ویا دریافت کند.

خود را طی می کند ولی در آینده ای نزدیک زمانی که دولت ها به ارتقا ارتباطات خود

تمایل و توجه نشان دهند به سرعت رشد خواهد کرد .

ها احتمالا مبادلات الکترونیکی را به حیطه هایی همچون جمع آوری کمکهای مردمی

پرداخت مالیات بردرآمد و هرگونه امور تجاری دیگری که بین دولت و مردم انجام

میشود، گسترش خواهند داد

.۷- ایران و تجارت الکترونیک

اگر تنها یک گشت کوچک در محتوای فارسی، فضای وب بزنید با سایت های مختلفی آشنا

خواهید شد که فعالیتشان تنها در بخش تجارت الکترونیک خلاصه می شود. آنقدر سایت های

فروش اینترنتی در فضای مجازی کشور زیاد است که مشخص نیست کدام یک از دیگری برتر

است یا به کدام یک می توان بیشتر اعتماد کرد. اما سوالی که با دیدن این انبوه سایت به ذهن

خطور می کند این است که چرا با افزایش حجم سایت هایی که در این زمینه فعالیت می کنند و

دعوت کاربران به خرید اینترنتی، پیشرفتی در حوزه تجارت الکترونیکی کشور حاصل نشده است.

اثبات این ادعا هم، جایگاه ایران در رتبه بندی جهانی در زمینه حجم تجارت الکترونیک است.

جدیدترین آماری که جایگاه ایران در حوزه تجارت الکترونیک را مشخص می سازد، اظهارات

برخی مسوولان دولتی در ششمین همایش تجارت الکترونیک است. همچنین باتوجه به آخرین

آمارهای ارایه شده از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ، براساس طبقه بندی صورت گرفته در

محیط، آمادگی، کاربرد و تاثیر است، زیرشاخص محیط، میزان ارتباط بازارهای کشور و چارچوب

نوآوری را اندازه گیری می کند که شامل ارکان محیط سیاسی و نظارت و کسب و کار و نوآوری

می شود. همچنبن در زیرشاخص آمادگی نیز فضایی که جامعه برای ساخت کالا با استفاده از

تجاری و در نهایت دولتی می شود. در همین حال زیرشاخص تاثیر، اثرات وسیع اقتصادی و

بود، که وضعیت ایران، در جدول آمادگی شبکه ای رتبه 26 را در میان 17 کشور منطقه و رتبه

در زمینه چالشهای پیاده سازی تجارت الکترونیک در ایران میتوان به عوامل ذیل اشاره کرد:

خانم سوزان استرنج که از محققان برجسته در زمینه جهانی شدن می باشد بر این باور است که

بزرگترین طوفانها را پس از استقرار تکنولوژی باید در حوزه فرهنگی جستجو کرد .جهانی شدن از

جنبه فرهنگی به مفهوم تسلط ارزشهای فرهنگی غرب و مشروعیت یافتن جهانی آنها است تمایز

بین حاکمیت داخلی و خارجی که از اصول بنیادین نظام بین المللی می باشد امروزه به جهت

فرایند جهانی شدن در حال فرو پاشیدن است.)صادقی، 23۲0 ( نبود فرهنگ مناسب رویارویی با

پدیده تجارت الکترونیک و مانع تراشی های مردم عامه با ترویج شایعات و تفکر نادرست و

جایگزین برخی پدیده های تجاری دیگری مانند بازاریابی شبکه ای که ارتباط چندانی با پدیده

گسترده تجارت الکترونیک ندارد و نیز برخورد منفی تجار، واحدهای توزیع فیزیکی و مشتریان با

نخبگان سیاسی نیز هنوز از چند و چون این انقلاب نوین در عرصه مبادلات بازرگانی آگاهی

ندارند. اما در عین حال همه می دانستند این راه ناگزیری است که اقتصاد ایران را از سنت جدا و

جامعه در جهت توسعه آگاهی عمومی از مباحث فناوری اطلاعات ، مانع جدی در این مسیر

گسترش نامناسب فرهنگ استفاده از اینترنت، مقاومت استفاده کنندگان سیستم قبلی، آگاهی کم

) بیگ، 23۲4

سطح عمومی جامعه، انگیزه جامع و افراد را در جایگزین کردن تجارت های نوین به جای

تجارتهای سنتی می کاهد. اینگونه جوامع رغبت زیادی تغییر مدلهای بازدهی اقتصادی از خود

در جامعه است که » هر لحظه گنج بزرگی است « و یا »! وقت طلاست « توجه ارزشی به فرهنگ

به عنوان یک مقوله بی ارزش » وقت « در فرهنگ ما بسیار بدان اشاره شده است! تا زمانی که به

در جامعه کنونی ایران نگاه می شود، ناگزیر پدیده هایی نیز که اندکی و یا بسیاری باعث صرفه

ضربه های زیادی بر سر توسعه زیرساختهای تجارت الکترونیک وارد آورده است که از آن جمله

می توان به محدویت و یا محرومیت استفاده از کارتهای اعتباری بین المللی مانند

زیر ساخت های نوین حسابداری در علم اقتصاد که یکی از بازوهای تجارت الکترونیک می باشد،

وجود ندارد که با استفاده از یک سیستم حسابداری الکترونیک مالی داخلی بر ایجاد سیستمهای

سیستم مالی و حسابداری یکپارچه غیرممکن است.

دهنده خدمات اینترنتی، عدم مطلوبیت پهنای باند اینترنت، ناکافی بودن متخصصان داخلی، پائین

بودن دانش فنی متخصصان داخلی، هزینه های بالا و نبود بسترها و تجهیزات شبکه ای و

ارتباطی لازم برای دسترسی سریع و آسان مردم به اینترنت .متاسفانه زیرساخت های ارتباطی و

شبکه ای مانند اینترنت ، موبایل و ... در ایران با هزینه های ریالی و زمانی بسیار زیادی به نتیجه

میرسند و پهنای باند اینترنتی و دسترسی آسان و سریع به اینترنت به عنوان یکی از مهمترین

بسترهای بکار گیری تجارت الکترونیک در ایران به آسانی مهیا نیست. عدم دسترسی سریع و

ارزان به اینترنت رغبت کاربران را برای شرکت در تبادلات تجاری برخط در حد بسیار زیادی

دولتی و غیر انتفاعی، چندگانگی مراکز تصمیم گیری در زمینه تجارت الکترونیک، نبودن

هماهنگی فرابخشی، فقدان برنامه ملی مشخص در این زمینه،چرخش بیش از حد مدیران و

تصمیم گیران تجارت الکترونیک.

عدم رغبت مدیران و کاربران برای توسعه تجارت الکترونیک می گذارد ، عدم بستر سازی مناسب

در زمینه امنیت تبادلات داده های شخصی و محرمانه مانند اطلاعات پرداخت الکترونیک شامل

شماره های حساب و رمز کارت و ... می باشد. البته اقدامات بسیار مناسبی به عنوان مثال از

سوی برخی بانکهای مجری پرداخت الکترونیک در اتصال به سایت های مربوطه با رعابت اصول

صدور امضای دیجیتال و بسترهای توسعه زمینه های استفاده از گواهینامه های دیجیتالی

می باشد.

مشکلات عمدة محدودکنندة رشد تجارت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه عبارتند از:

زمینه مساول حقوقی ، گمرك و مالیات و نیز عدم وجود قوانین مدون مناسب در زمینه برخورد با

به مقبول نبودن اسناد و امضاهای الکترونیک در قوانین و مقررات جاری کشور اشاره کرد. به طور

کلی، مسائلی چون قابل استناد بودن ادله الکترونیکی، قواعد حمایت از مصرف کننده، قواعد تبلیغ،

حمایت از داده پیام های شخصی، حمایت از حقوق مؤلف در بستر مبادلات الکترونیکی و حمایت از

اسرار و علائم تجاری به منظور حمایت از رقابت های مشروع، به طور کامل مسائل حقوقی

تجارت الکترونیکی را در بر میگیرد. در زمینه حقوق کیفری نیز معرفی جرائمی چون کلاهبرداری

و جعل، نقض حمایت از داده پیام های شخصی، نقض حقوق مصرف کننده، نقض قواعد تبلیغ،

نقض حقوق مؤلف و نیز نقض اسرار و علائم تجاری در بستر مبادلات الکترونیکی و تعیین

مجازات آنها می تواند موثر باشد لیکن تهیه و تدوین قواعد و مقررات مربوط به زیرساخت های

تشکیلاتی و قانونی و حقوقی صدور گواهی الکترونیکی، مالیه الکترونیکی شامل: بانکداری، بیمه،

شیوه های طرح دعوی اعم از حقوقی و کیفری به روش الکترونیکی، آموزش و آگاه سازی کادر

قضائی در خصوص به کارگیری شیوه های نوین رسیدگی، صلاحیت جزائی و روش های

بین المللی قضائی جزائی در بستر مبادلات الکترونیکی یا اساس اً در قانون مورد توجه نبوده و یا

بدون عنایت به درجه اهمیت آن صرف اً اشاره مختصری به آن شده و یا بعضاً به آئین نامه واگذار

برای کشوری که دوران حرکت به سوی صنعتی شدن را طی میکند و فاصله ای شگرف و عمیق

با آخرین دستاوردهای صنعتی و تکنولوژیکی دنیا دارد،تجارت خارجی اگر به شیوه ای برنامه

ریزی شده و در خور امکانات و استعدادهای منطقه و کشور انجام شود، میتواند راهی مناسب

برای دستیابی به رشد و اعتلای آن کشور باشد. تهیه و تدوین راهبردهای توسعه اقتصادی ،

اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران همگی حاکی از آن است که جهت گیریهای تولید و

تجارت در کشور بایستی تحولی اساسی را تجربه کند. متاسفانه هنوز جایگاه تجارت الکترونیک

حتی برای دولت که معمولاً باید شروع کننده و حمایت کننده باشد به صورت یک قانون

لازم الاجرا درنیامده است. نبود کارت های اعتباری به صورت گسترده یکی از چالش های

زیرساختی تجارت الکترونیک است. یکی از مهمترین مسائل کشورمان در توسعه تجارت

الکترونیکی زیرساخت های ارتباطی است، در کشورمان همچنان مشکل جدی درباره تأمین

زیرساخت ها و فاصله بسیار عظیمی با کشورهای پیشرو داریم. اگر بخواهیم از تجارت الکترونیک

در زمینه منافع ملی استفاده کنیم باید فرصت های جدیدی ایجاد کنیم، ایجاد زیرساخت های

مناسب ارتباطی و فرهنگ سازی از مهمترین مسائل توسعه تجارت الکترونیک در کشور است و

باید توجه کرد که این نوع از تجارت اثرات اجتماعی زیادی دارد و تمامی مردم از آن منتفع

می شوند. برای دستیابی به فناوری ترین تجارت الکترونیک باید فناوری هایمان را با دنیا تطابق

دهیم، که البته سرمایه گذاری مطرح نیست و برقراری روابط خوب سیاسی با سایر کشورها برای

دستیابی به فناوری های نوین الکترونیکی که سایر کشورها به راحتی به آن دسترسی دارند

ضروری است. از دیگر چالشهای مهم، امنیت اطلاعات در تجارت الکترونیک است از قبیل

کپی برداری اطلاعات، امکان برداشت از حساب الکترونیکی افراد به نام خودشان، تغییر غیرقانونی

در اسناد تجاری، نسخه برداری از اسناد دیگران، امکان تغییر در حساب های بانکی افراد، ایجاد

سایت های تقلبی به نام دیگران و امکان انکار اطلاعات و اسناد الکترونیکی وجود دارد. با توجه به

آنچه که به آن اشاره شد افزایش امنیت اطلاعات در دنیای مجازی در تمامی زمینه های

الکترونیک اعم از بانکداری، تجارت و کسب و کار الکترونیکی باید فراهم شود تا متعاقباً افراد

جذب این گونه از تجارت شوند و گسترش و توسعه و تجارت الکترونیکی در جامعه عملیاتی شود.

با امید به اینکه مسئولان و افراد مرتبط با این موضوع بتوانند موانع و چالشهای مربوط به این امر

مهم جهانی که باعث بهبود بخشیدن وضع اقتصادی و ورود ایران به دنیای جهانی تجارت

الکترونیک را رفع کنند.

MOHSENLOTFI2013@GMAIL.COM