نشر توسط:admin Views 32 تاریخ : 27 ارديبهشت 1395 نظرات ()
فناوری های ارتباطی هموراه عنصری تاثیر گذار در تحولات جوامع بوده اند. نگاهی گذرا به تاریخچه شکل گیری این فناوری ها خود موید این موضوع است. اختراع صنعت چاپ در اواخر قرن 15 و متعاقب آن شکل گیری مطبوعات، با نهضت روشنگری و تحولات سیاسی- اجتماعی اروپا گره خورده است. درهمین راستا مشروطیت در ایران با مطبوعات عجین شده است که خود متاثر از تغییر و تحولات اروپا بود. تلگرافخانه ها در ایران عهد قاجار علاوه بر سرعت بخشیدن به تحولات به محلی برای بست نشینی و تجمعات اعتراضی مردم تبدیل شده بود. رادیو نقش مهمی در وقایع جنگ جهانی دوم داشت به طوری که آلمان نازی آن را در خدمت سیاست های فاشیستی خود قرار داده بود. در ایران عهد رضا شاه نیز رادیو در کانون پرورش افکار، یعنی جایی برای تولید و بازتولید هژمونی و القائات ایدئولوژیک حکومت پهلوی ایجاد گردید. با اختراع تلویزیون مک لوهان وعده تحقق دهکده جهانی را داد. ظهور اینترنت تحولی عظیم در جامعه بشری است به طوری که اندیشمندان از عصر اینترنت، عصر اطلاعات و ظهور جامعه اطلاعاتی سخن می گویند. دراین عصر با دو جهان روبرو شده ایم. جهان اول و جهان دوم، جهان اول همان جهان فیزیکی با همه محدویت های آن و جهان دوم، جهان غیرفیزیکی، مجازی و عددی است. جهان دوم جهانی است که به موازات جهان فیزیکی بوجود آمده و این خود شکل گیری پارادایم دوفضایی شدن را منجر شده است. بنابراین نگاه به پدیده ها در عصر کنونی نگاهی دو فضایی را می طلبد و هرگونه نگاه تک فضایی نمی تواند تحلیلی درست و منطقی به دست دهد. با توجه به مطالب ذکر شده برآنیم که بر اساس خصلت های قدرت مجازی توضیح مختصری در باب جنبش های اجتماعی و شبکه های اجتماعی بیان کنیم. عاملی با ترسیم مدل زیر به تشریح ماهیت و ظرفیتهای قدرت مجازی می پردازد.این مدل حاکی از آن است که قدرت مجازی متاثر از خصلت های بنیادین فضای مجازی است. خصلت های چون دیجیتالی بودن، تعاملی بودن، غیرمرکزی بودن، واقعیت مجازی و... .
1- مدل ماهیت و ظرفیت های فضای مجازی (عاملی، 1392).
در عصر دو فضایی شده، اینترنت و به خصوص شبکه های اجتماعی مجازی نقش موثری در شکل گیری جنبش های اجتماعی در کلیه جوامع دارد، هم جوامع دموکراتیک و هم جوامع توتالیتر. وقتی حکومت برای شهروندان در جهان فیزیکی محدودیت ایجاد می کند و یا به اصطلاح حوزه عمومی را غصب می کند، فضای مجازی بدیلی برای کنش فراهم می آورد. فضایی که اگرچه حکومت در صدد ایجاد محدویت برای آن است اما به سبب خصلت های این فضا تصاحب کامل آن غیر ممکن است. نقش شبکه های احتماعی در جنبش های اجتماعی بیش از هر چیز در تحولات خاورمیانه برجسته است. هنگامی که از جنبش انقلابی مصر یاد می کنیم نمی توان از نام خالد سعید جوان مصری که قربانی خشونت و فساد پلیس شد، به آسانی عبور کنیم. در ششم ژوئن 2010، دو مامور پلیس در کافی نتی در شهر اسکندریه، خالد سعید را به زیر مشت و لگد کشاندند و او را همراه خود به مکانی نا معلوم بردند. خالد سعید همان شب در بازداشتگاه پلیس از شدت جراحات و ضربه های وارده به سر و بدنش درگذشت.
خالد سعید از طریقی (گویا هک کردن موبایل پلیس) به فیلمی دست یافته بود که نشان می داد عده ای از ماموران پلیس اسکندریه در تجارت مواد مخدر دست دارند. او می خواست این ویدئو را در اینترنت قرار دهد تا توجه افکار عمومی را به فساد پلیس جلب کند. در پی قتل سعید، عکس هایی از جنازه وی در اینترنت پخش شد و خبر این جنایت به همراه گزارش های ضد و نقیض در کشور گسترش یافت. وائل عباس در واکنش به این خبر، صفحه ای در شبکه اجتماعی فیس بوک با عنوان«همه ما خالد هستیم» راه انداخت که بزودی به منبعی برای اخبار سرکوب ها و مبارزات فعالان سیاسی و سایبری تبدیل شد. گروه دیگری که در تحولات مصر که ریشه در فعالیت های مجازی مخالفان داشت، تاثیرگذار بود «جنبش ششم آوریل» است. در آوریل سال 2008 جمعی از فعالان سیاسی به منظور حمایت از اعتصاب کارگران شهرک صنعتی «محله الکبری» صفحه ای در فیس بوک ایجاد کردند و با استفاده از دیگر رسانه های مجازی چون وبلاگ ها و وب سایت ها، اخبار اعتصاب را منتشر و اعتراض های قانونی را سازماندهی می کردند. در ژانویه 2009، صفحه این گروه اینترنتی بیش از هفتاد هزار عضو داشت که بیشترین پایگاه اجتماعی آنان را جوانان و اقشار تحصیل کرده تشکیل داده و شعارهای سیاسی آنان حول محورهایی چون تاکید بر آزادی بیان و اعتراض به رکود اقتصادی، خویشاوندسالاری و فامیل بازی در حکومت بود (موثقی گیلانی و عطارزاده، 1391).
بنابراین بر طبق مدل، کنشگر فعال در شبکه های اجتماعی مجازی قدرت مضاعفی به دست می آورد. قدرت ریاضی که متاثر از منطق دیجیتال و عددی فضای مجازی است به کنشکر قدرت تولید بی نهایت را می دهد. قدرت جهانی و غیر مرکزی، تولیدات کنشکر را به فراسوی مرزها می برد. برخلاف جهان فیزیکی که محصور در مکان و زمان است. قدرت شبکه ای تعاملات کنشکر را گسترده و جهانی می کند. پس معترض اگر دچار محدودیت فراوانی در جهان فیزیکی است بر طبق خصلت های قدرت مجازی قادر است پیام خود را به گوش همه جهانیان برساند ، با کسانی که در این فضا هستند تعامل داشته باشد و برنامه های خود را هماهنگ کنند و در نهایت تولیدی بی نهایت در این فضا داشته باشد.
نکته آخر این که درست است که استعمار جدیدی در این فضا شکل گرفته و شرکت های بزرگ و گرداننده فضای مجازی با اعمال قدرت نرم درصدد رسیدن به خواسته هایشان هستند و از طرفی حکومت ها از این فضا برای اعمال سیاست ها و بسط نفوذشان استفاده می کنند، اما یک طرفه نیست و شهروندان یا کاربران فضای مجازی نیز قدرت مضاعفی به دست آورده اند و جریان های ضد قدرت را شکل می دهند که نمونه هایی از آن در بالا ذکر شد.
منابع:
عاملی، س. (1392). جزوه درس مطالعات فضای مجازی، گروه ارتباطات دانشگاه تهران.
موثقی گیلانی، الف و عطارزاده، ب. (1391). نقش و تاثیر فضای مجازی بر جنبش های اجتماعی؛ مطالعه موردی مصر، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره سوم، تابستان 1391.