نشر توسط:admin Views 26 تاریخ : 25 ارديبهشت 1395 نظرات ()
نویسنده : رضا حداد
یکی از پرسش هایی که از دیرباز در عرصه تئاتر ایران مطرح بوده است نحوه استفاده و بهره گیری از سنت های کهن نمایشی در قالب اجراهای مدرن تئاتری است. بگذارید بحثم را از همین تقابل واژگان نمایش و تئاتر آغاز کنم. انسان از عصر کهن تا امروز همواره نیازمند برقراری ارتباط با نیروهای ماورائی و قدرت لایزال الهی بوده است. آیین های شکرگذاری، آیین های رستاخیز طبیعت، گرامی داشت اساطیر و حتی اسوه های اخلاقی، دینی و مذهبی اولین جلوه های نمایش را در زندگی انسان معنا بخشیده اند؛ نمایش هایی که نمایانگر باورهای مردمان یک جامعه بوده و در طول سالیان بسیار از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. در حقیقت باورها با جاری شدن در کهن الگوهای هر قومی به زبان مشترک و ناخودآگاه آن قوم بدل شده است. بخشی از این باورها نیز اساسا بر بنیادی اجتماعی شکل گرفته است که در مقطع یا مقاطعی براساس نیاز مردمان آن سرزمین خود را آشکار می کند. مثال ها هم در این بین روشن است. سنت نمایشی تعزیه، نمونه ای از نمایش آیینی براساس باورهای مذهبی شیعیان است و تخت حوضی نوعی کنش عوامانه و نمایش خنده دار برای نیشگون گرفتن از نهاد قدرت سلطنتی. اما هر یک از این الگوهای نمایشی، مسیری جداگانه از خاستگاه تئاتر در معنای غربی اش را دنبال کرده اند. تئاتر در شکل ابتدایی خود محملی در جهت طرح پرسش، شک و تردید و بیان تناقض هایی است که انسان در عرصه هستی با آن روبه روست. این جریان هنری حیات خود را مدیون دولت شهرهای یونانی است که به عنوان ابزاری در جهت برقراری نظم و عدالت به آن پناه بردند. براین اساس تئاتر، کنش انسان متمدن است و نیازهای جدید آدمی در جوامع را پاسخ می گوید و دامنه این نیازها به پرسش های دینی و اخلاقی نیز می رسد. حال اگر بخواهیم نسبت میان سنت های نمایشی و تئاتر را در جامعه خودمان مورد تامل قرار دهیم با تناقض هایی روبه رو می شویم. برای مخاطبِ نمایشِ تعزیه، مهم ترین عنصر باور مذهبی است. او به دلیل همذات پنداری و همراه شدن با شبیه خوان ها خود را در جریان یک فرآیند آیینی ـ مذهبی تصور می کند و حتی عمل گریستن برایش تجربه ای دینی است که می تواند برای او ثواب به ارمغان بیاورد. او نمی خواهد پرسشی را از رهگذار تماشای نمایش تعزیه طرح کند؛ بلکه او در تمنای آن است تا در امتداد مفهوم مسلمانی خود ـ تسلیم بودن در برابر حقیقت مطلق ـ ارادت و همدلی خود را با نمایندگان باور خویش به نمایش بگذارد.