خبرگزاری آیصد (جدیدترین و جذاب ترین اخبار ایران و جهان)

نشر توسط:admin Views 35 تاریخ : 25 ارديبهشت 1395

متن زیر که حدود چهار سال پیش تهیه شده بررسی و نقد کتاب « ارزشیابی وسایل آموزشی » است که توسط کمیته ای تحت همین عنوان در دفتر تکنولوژی آموزشی سازمان پژوهش و برنامه ریزی تالیف شده است و دفتر تکنولوژی قصد داشت آن را جهت ارائه شاخص هایی برای تولید کنندگان و ارزشیابی وسایل آموزشی ارزیابان اینگونه وسایل به صورت کتابی منتشر کند.

**************************************

بررسی کتاب « ارزشیابی وسایل آموزشی »

-  درمقدمه مولفان و شروع کتاب ( صفحه 7 )، به نقل قول از کتاب رسانه های آموزشی ( رابرت ایسر، رابرت گانیه، 1974، ترجمه رضا مهجور ) آمده است:

« در ادوار گذشته، معلمان و مربیان برای انتقال پیام و ارائه پیام آموزشی با مشکل انتخاب رسانه مناسب رو به رو بوده اند. »

اما در پاراگراف بعدی مولفان به نقش رسانه ها در فرآیند یادهی و یادگیری اشاره می کنند.

هنکام نگارش کتاب و مقاله هایی که به شیوه « مرجع دهی » و « رفرنس دهی » تهیه می شود تصور بر این است که با دادن رفرنس یا افزایش رفرنس، جنبه های علمی متن افزایش پیدا می کند اما در اکثر اینکونه نوشته ها، متن ها بدون تجزیه و تحلیل و ارتباط آنها با یکدیگر فقط در کنار هم چیده می شوند. به هر حال مواضع مولفان محترم در ارتباط با اینکه نقش رسانه ها را یادگیری می دانند یا انتقال پیام می دانند مشخص نیست و یا حتی اگر به هر دو اعتقاد دارند مشخص نیست.

این مسئله در کتاب « ارزشیابی فیلم های آموزشی » با شدت بیشتری خود را نشان می دهد.

-   فصل اول کتاب در مورد رسانه های آموزشی است. در این فصل به روشهای گوناگونی که رسانه ها طبقه بندی شده اند همراه با رفرنس آنها اشاره شده است. حال سوال این است که این قسمت کتاب و این طبقه بندی ها چه ارتباطی با طبقه بندی مولفان یا کمیته های ارزشیابی دارد؟ این بخش چه ارتباطی با فصل انتهای کتاب که در باره رسانه های آموزشی است دارد؟ کاربرد آن در فصل انتهای کتاب چیست و یا به چه نحوی از آن استفاده شده است.

-    فصل دوم کتاب در باره ارزشیابی است که با تعریف سیستم آغاز شده است. در کتاب برای تعریف سیستم آمده است.

« بنا به تعریف سیستم ( نظام ) مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته است که برای تححق هدف معیینی استقرار می یابد. »

به نظر می رسد با توجه به اینکه یکی از فاکتورهای مهم هر سیستمی تعامل عناصر و اجزای آنها با یکدیگر است که آن را با دیگر شکل های آموزشی متفاوت می کند اگر تعریف بالا به شکل زیر یا به گونه ای که مفهوم تعاملی بودن در آن منظور شده باشد تصحیح شود مناسب تر است.

تعریف تصحیح شده پیشنهادی: « سیستم ( نظام ) مجموعه ای از اجزای است که به صورت تعاملی و به پیوسته به سمت هدف یا اهداف مشخصی در حال حرکت است. »

-   در ادامه همین فصل مراحل ارزشیابی درسی و انواع الگوهای ارزشیابی آورده شده است اما باز هم مانند فصل اول، ارتباط این مطالب با ارزشیابی وسایل آموزشی و تعیین ملاک هایی که در فصل آخر کتاب آمده است مشخص نیست.

آیا از این الگوها استفاده شده است؟

آیا الگوی جدیدی به کار برده شده است؟

اگر اینگونه است ارتباط این الگوی جدید با الگوهای مورد اشاره در چیست؟

-   در فصل سوم برای ارزیابی وسیله آموزشی سه عامل « 1- ویژگیهای فیزیکی 2- توانمندی های آموزشی، روانشناختی و فرهنکی 3- رعایت اصول ایمنی »در نظر گرفته شده است که به ترتیب 5/32 و 71/54 و 74/12 درصد برای هر یک از عامل ها در صورت به دست آوردن امتیاز کامل تعریف شده اشت اما اینکه درصد، هر یک از عامل های مشخص شده بر چه اساس و ملاکی است مشخص نشده است.

مثلا چرا به ترتیب امتیاز «40، 50، 10 » و یا « 20، 60، 20 » و یا ... در نظر گرفته نشده است؟ ( به نظر می رسد مجموع سوال ها و ملاک های هر عامل مبنای این تقسیم بندی بوده است. )

-  علاوه بر سه عامل فوق، ملاک هایی به عنوان ویژگیهای ممتاز برای وسیله تعریف شده است که باز هم دلیل یا ملاک اینکه چرا نشود این ویژگیها از سه عامل فوق جدا شده است مشخص نیست. مثلا چرا نشود این ویژگیهای ممتاز را در ملاک ها یا زیر ملاک های سه عامل ذکر شده قرار داد. برای روشن شدن مطلب موردی از کتاب را بررسی میکنیم. مثلا در قسمت عوامل « توانمندی آموزشی، روانشناختی و فرهنگی » ملاک « تناسب با اهداف آموزشی ( صفحه 54 ) » و در قسمت « ویژگیهای ممتاز ( صفحه 60 ) »، « ارتباط افقی و عمودی » به عنوان یک ویژگی ممتاز که سبب امتیاز ویژه می شود مطرح شده است ( ارتباط افقی بین مفاهیم دروس مختلف یک سال و ارتباط عمودی بین یک درس در سالهای مختلف ). همانطور که میدانیم اهداف آموزشی که بر مبنای اصول و مفاهیم برنامه آموزشی و درسی تهیه و تدوین شده باشد باید حتما ارتباط افقی و عمودی اهداف را در نظر داشته باشند و اگر هنگام تهیه اهداف این دو مورد رعایت نشود، هدف آموزشی مناسبی نیستند و برنامه ریز موظف است این ارتباط را بین اهداف برقرار و یا در صورت عدم برقراری ارتباط آن هدف را حذف کند. در نتیجه وقتی در قسمت « عامل توانمندی های آموزشی، روانشناختی و فرهنکی » ملاک تناسب با اهداف آموزشی وجود دارد و هنگامی یک هدف، هدف آموزشی مناسبی تلقی می شود  که دو ملاک ارتباط افقی و عمودی در آن رعایت شده باشد به همین دلیل وقتی در قسمت ویژگیهای ممتاز، ویژگی ارتباط افقی و عمودی هدف مطرح شده و برای آن امتیاز ویژه ای در نظر گرفته اند به نظر می رسد این ویژگی زائد است و باید در همان قسمت تناسب با اهداف آموزشی قرار گیرد. ( چون اگر این دو ویژگی را نداشته باشد هدف آموزشی مناسبی نیست. )

-   قسمت « تعاریف مفهومی » ( صفحه 44 ): به نظر می رسد به جای آموزش رسمی و غیر رسمی که از کتاب ( ذباحیان، مصطفی 1383 ) استفاده شده است، اگر تعریف این دو مفهوم از کتاب « فرآیند برنامه ریزی آموزشی » نوشته کارشناسان یونسکو و ترجمه فریده مشایخ استفاده شود، وضوح و شفافیت بیشتری خواهند داشت.

-   در قسمت تعاریف مفهومی، تعریف رسانه های آموزشی از کتاب هاشم فردانش ( 1372 ) و تعریف وسایل آموزشی از کتاب علی رووف ( 1377 )، تدوین کنندگان ملاک ها و مولفین را با این تناقض روبرو کرده است که اگر وسیله آموزشی همان رسانه آموزشی است آیا فیلم، نرم افزار صوتی، ... جزء وسایل آموزشی هستند یا نیستند در نتیجه این تناقض را سعی کرده اند در تعریف عملیاتی وسایل آموزشی توضیح دهند که اطلاق عنوان وسایل آموزشی به این مجموعه بر اساس تفکیکی است که دفتر « تامین رسانه های آموزشی » برای ارزیابی وسایل و رسانه های آموزشی مد نظر دارد. بر این اساس وسایل آموزشی در اینجا به هر ابزاری که با هدف یاد دادن برای یاد گرفتن مورد استفاده قرار گیرد و یا هر وسیله و اسبابی که در متن فعالیت های یاد دهی و یادگیری حضور پیدا کند مورد نظر است به جز فیلم، محتوای الکترونیکی و ...

حال سوالی که مطرح می شود این است که مگر فیلم و نرم افزارهای الکترونیکی و ... وسیله و ابزاری برای یاد دهی و یاد گیری نیستند؟ به نظر می رسد این تناقض از آنجا بوجود آمده است که قبل از تشکیل کمیته ها بدون توجه به فلسفه طبقه بندی رسانه ها، اقدام به تشکیل کمیته ها کرده اند که این طبقه بندی علاوه بر اینکه مبنای علمی نداشته به نظر می رسد دیدگاهی هم پشت سر آن وجود نداشته است تا طبقه  بندی جدیدی تعریف و یا ایجاد کند.

هنگام طبقه بندی معمولا رسانه ها و وسایل را بر اساس تعاریف  و ویژگیهای مشترک طبقه بندی می کنیم. رسانه ها به روش های متفاوتی طبقه بندی می شوند که در فصل اول این کتاب نیز به گروهی از این طبقه بندی ها اشاره شده است. ( مثل طبقه بندی به دو گروه رسانه های آموزشی نورتاب و غیر نور تاب) این طبقه بندی ها در حال حاضر کارایی خود را از دست داده اند مخصوصا با آمدن کامپیوتر و لوازم جانبی آن این تقسیم بندی ها ناکارایی خود را بیشتر نشان می دهند اما به نظر می رسد از تقسیم بندیهای موجود، تقسیم بندی « سخت افزار » و « نرم افزار » هنوز بتواند تا حدودی کارگشا باشد. ( از این تقسیم بندی در کتاب نامی آورده نشده است، سخت افزاز ها وسایلی هستند که برای ارائه محتوای آموزشی از آن استفاده می شود و نرم افزارها خود محتوا را در بر دارند. ) هر چند امروزه شاید بتوان رسانه هایی پیدا کرد که حنبه نرم افزاری و سخت افزاری را به صورت تداخلی یک جا در بر داشته باشند.

به نظر می رسد اگر حضور کارشناس و برنامه ریز آموزشی و درسی، کارشناس تکنولوژی آموزشی و کارشناس روانشناسی تربیتی برای کمیته ها تعریف و در نظر گرفته می شد مطالب تئوری و عملی ملاک ها در بحث ها و گفتگو با چالش بیشتری روبرو می شد در نتیجه استحکام، قدرت و کاربرد مناسب تری داشت.

هر چند ملاک هایی که این کمیته تهیه کرده است نسبت به ملاک های کمیته فیلم های آموزشی از قوت بیشتری برخوردار است اما به نظر می رسد در ارزیابی وسیله توسط ملاک ها، کارشناسی که وسیله را بررسی می کند ملاک اصلی است و ملاک ها کارشناس محور است. به این معنی که اگر کارشناسی با این ملاک ها و مفاهیم آشنا و مسلط باشد ارزیابی مناسبی از وسیله خواهد داشت و اگر کارشناسی در سطح با این مفاهیم آشنا باشد ارزیابی سطحی خواهد بود و در بعضی مواقع ممکن است ارزیابی اشتباهی از وسیله داشته باشد. 

و در انتها به نظر می رسد ملاک های موجود بتواند به تولید کنندگان جهت آشنایی با مفاهیم مورد نظر کمک کند و آنها را وادار کند در باره هر یک از مفاهیم به تحقیق و جستجو بپردازد تا به تولید رسانه های آموزشی مناسب تر نزدیک شود.

                                                                                      نگارش: احسان صباغی

                                                                                             2/11/89 

===================================

مطالب مرتبط: