نشر توسط:admin Views 45 تاریخ : 19 ارديبهشت 1395 نظرات ()
پیشرفته ترین و آسان ترین متد آموختن سه تار و تار ( دوره مقدماتی )
سخن نخستدر این بخش امید دارم در قالب یک جزوه آموزشی، درس هایی را تدوین و ارایه دهم تا برای مشتاقان به فراگیری نوازندگی سه تار و تار { خصوصا سه تار } به کار آید. درس هایی که از نظر خواهد گذشت به مدت دو سال به صورت آزمایشی برای هنرجویانم محک زده شده و نتیجه بسیار مطلوب و مورد قبولی حاصل شده است .لازم به ذکر است ؛ این درسها در حاشیه کتب درسی استاد گرامی و گرانقدر « کیوان ساکت » و به دید درس هایی تقویتی ، برای هنرجویان مستعد و با پشتکاری که تشنه ی تمرین بوده اند ، در این مدت تدریس شده اند . یعنی هنرجویی که در حاشیه تمرین و اجرای دروس دفترهای آموزشی اول و دوم استاد کیوان ساکت ، به دنبال خوراک تمرینی بیشتری بوده و این توانایی و فرصت در او دیده شده تا جزوه فوق الذکر برای او تدریس شود. اهم نکاتی که من در طراحی درس ها مد نظر داشته ام را بیان می کنم تا با علم به دیدگاه شخصی من به تمرین درسها اقدام شود ؛
۱ـ اولین و مهمترین هدف کوتاه بودن تمرین ها ( اتود ها ) بوده است ، تا براحتی در خاطر بمانند و با توجه به بار تکنیکی و کاربرد اجرایی آنها، ملال آور و خسته کننده نباشند . چرا که اعتقاد دارم وقتی هدف ورزش دست راست یا چپ است، هنرجو باید بعد از دقت در نت و وزن خوانی درس ها، تمام تمرکز خود را بر حالت( فیگور )خود و صدادهی خوب ساز معطوف کند و نه اینکه چشم بر نت داشته باشد. بنابراین خوبست در اینجا چشم، بر حالت دست ها و فیگور تمرکز کند.( البته درس هایی نیز هستند که هدفی دیگر را دنبال می کنند و باید در حین اجرای آنها، حتما نگاهی نیز بر نت آن داشت ) .۲ ـ تمرین هایی که در هر بخش آورده شده اند، به هم بی ارتباط نیستند ، بنابراین یک هنرجوی مبتدی باید ترتیب درس ها را رعایت کند و البته بعد از گذر از هر درس یا بخش ، میتوان آن درس یا درسها را بدون در نظر گرفتن توالی شان تمرین کرد .۳ ـ در پایان هر بخش، قسمتی از یک آهنگ شناخته شده آورده شده تا هنرجو بعد از تمرین و ورزیده شدن در اجرای درس های آن بخش ، کاربرد عملی آن تمرین ها را در یک قطعه ی آهنگ ببیند و بتواند آن آهنگ را به صورت ساده و در محدوده ی تمرین هایش اجرا کند .۴ ـ به آهنگین بودن تمرین ها کاملاْ توجه شده است تا جذابیت را بیشتر کند و ملال آور نباشند .۵ ـ برای سه تارنوازی، نکاتی در توضیح تمرین ها می آید که حتما باید به آنها توجه کرده و باید باحالت « تار»ی آن ، تفکیک گردد. ( باز تاکید می کنم رویکرد این درس ها بیشتر بر سه تارنوازی متمرکز است، اما بدون شک برای نوازندگان تار نیز کاربردی و مفید هستند ) .۶ ـ هنرجو حتما بایستی درسها را به معلم تحویل دهد ، چرا که بسیاری نکات هستند که فقط و فقط در حضور معلم کنترل ، اصلاح و بارور می شوند.(از آن جمله کنترل ظرایف فیگور که اگر کمی در آن کوتاهی شود،دیگر بسختی قابل اصلاح هستند و همچنین موارد دیگری مانند کنترل و پرداخت صدادهی ساز و تربیت گوش و شنیدن و همنوازی کردن تمرین ها با معلم و ... که از بنیادی ترین اصول پیشرفت در نوازندگی و درک موسیقی می باشند .) لازم به ذكر است ؛ این جزوه شامل ده بخش می باشد ، كه هر بخش نام باغ میوه ای را بر خود دارد. كه آنها را به ترتیب : « باغ سیب » ، « باغ انگور » ، « باغ انار » ، « باغ زرد آلو » ، « باغ گیلاس » ، « باغ پرتقال » ، « باغ انجیر » ، « باغ آلبالو » ، « باغ گلابی » و « باغ هلو » نامیده ایم.
در این باغستان ، هنرجو در هر باغ از درخت تنومند و ریشه دار این ساز پر بار و پرخیر و بركت ایرانی ، هر بار میوه ای چیده و طعم آن را میچشد. تا سرمست زیبایی های دنیای بدون حصار نوازندگی ،ساكن و گردشگر همیشگی این باغستان شود.
هنرجویان عزیز توجه داشته باشند ؛ در نوازندگی سه تار تكنیكی مضرابی وجود دارد به نام « واخوان » كه در آن علاوه بر صدای سیم هدف ، صدای سیم های دیگری نیز به صورت آنی شنیده میشوند. لازم به ذكر است تاكنون در نت نویسی علامتی برای این نوع مضراب كه در سه تار حالتی بسیار زیبا دارد ، تعیین نشده است و اینجانب با توجه به نیاز تكنیكی در این درس ها ، برای حالت های راست واخوان و چپ واخوان علائمی را ابداع و پیشنهاد كرده ام :
راست واخوان : ضربه ی راست بعد از برخورد به سیم هدف به سیم یا سیم های بالایی برخورد می كند ( )
چپ واخوان : ضربه ی چپ ابتدا با پشت ناخن به سیم های بالاتر و در ادامه و در آخر به سیم هدف برخورد می كند( )
یک توصیه برای هنرجو
« از آنجا که هنرجو در این درس ها زود به آهنگ و تمرین آنها می رسد ، چه برای خودش و چه برای شنوندگان احتمالی تمرین هایش در منزل، شاید وسوسه انگیز باشد که بخواهد آنها را برای دیگران اجرا کند . که من اکیدا توصیه می کنم از اجرای تمرین ها در حضور دیگران تا گذر از این جزوه خودداری کند . چرا که باید به این تمرین ها به دید ورزش و آمادگی نگاه کرد. تا زمانی که به تشخیص معلم ، درک مطلب و دست و پنجه به توانایی و ورزیدگی لازم و حداقلی رسیده باشد. و اینکه هیچگاه نباید تا حفظ کامل درس آن را برای شنونده اجرا کرد ».
بخش اول ؛ باغ سیب « شناخت فیگورها و مضراب ها »
گردشی در باغ سیب
حالت نشستن
۱- بهترین و كاربردی ترین فیگور برای نواختن ، نشستن بر روی صندلی است . و خوبست دقت شود صندلی بدون دسته باشد. تا دست های راست و چپ نوازنده برای حركت ، آزاد باشند. این همان حالتی است كه هم در كلاس و هم در صحنه ی اجرا كاربرد دارد. خوبست در هنگام تمرین و اجرا روی مبل راحتی و یا هم سطح با زمین ننشینیم . چرا كه باعث میشود قوز كنیم و این برای ساز نواختن راحت و زیبا نیست .
۲- پای راست باید بالاتر از پای چپ باشد. چرا كه كاسه ی ساز بر روی پای راست قرار خواهد گرفت . تا كنترل دست راست برای مضراب نواختن راحت تر شود. برای این منظور می توانیم از زیر پایی در زیر پای راست استفاده كنیم و یا پای راست را بر روی پای چپ بگذاریم. دست چپ باید دسته ی ساز را كنترل كند و با انگشتان دست چپ پرده گیری كند .برای اینكار و برای سهولت در حركت های لازمه ی دست چپ ، باید فیگور دست چپ را بخوبی یاد بگیریم .
حالت دست چپ1 - ابتدا دست چپ را در حالت آویزان و افتاده به سمت زمین قرار بدهید. توجه شود كه دست در این حالت كاملا فرم طبیعی خود را داشته باشد. بعد با حفظ صد در صد مچ و انگشتان دست چپ، آرنج را 90 درجه بالا بیاورید. توجه شود كه مچ در هنگام بالا بردن آرنج ، كاملا صاف بماند.
2 - حال دسته ی ساز را درون دست چپ برده و دسته ی ساز را روی بند آخر انگشت اشاره ( همان بندی كه به كف دست نزدیك است ) و بند جلوئی انگشت شست دست چپ قرار بدهید.در این حالت دسته ی ساز روی انگشت اشاره و زیر انگشت شست قرار گرفته است.
3 - ذكر سه نكته در اینجا لازم است و هنرجو باید آنها را رعایت كند.
الف : منحنی بین شست دست چپ و انگشت اشاره ی دست چپ (بهیچ وجه) نباید با پشت دسته ی ساز برخورد داشته باشد.
ب : كف دست چپ به (هیچ وجه) نباید با زیر دسته ی ساز تماس پیدا كند.
پ : انگشتان دست چپ به همان حالت طبیعی كه گفته شد ، باشند ( یعنی به حالت مشت نیمه باز ) و فعلا نباید روی دسته ی ساز بنشینند.البته این برای باغ سیب است و در ادامه ، یعنی در باغ انگور نحوه انگشت گذاری را به طور كامل تر و مناسب تمرین های آن بخش توضیح خواهیم داد.
فیگور دست چپ از سه زاویه در تصویر اول دست چپ را از جلو نشان میدهد. كه توجه شما را به چند نكته جلب می كنیم
الف -یكی اینكه نوك انگشتان دقیقا در پشت نخها ( پرده ها ) فرو می روددیگر اینكه نوك انگشت شست و نوك انگشت اشاره همواره روبروی هم هستند و با هم و همزمان در طول دسته حركت می كنند.و دیگر اینكه ماهیچه انتهای شست در پشت دسته بهیچ وجه با دسته تماس نداشته باشد
در تصویر دوم از مقابل دست چپ را نشان می دهدب - توجه كنید كه نوك انگشت اشاره عمود بر دسته می باشد و همچنین نوك انگشتان میانی و انگشتری و دیگر اینكه پشت دست و ساعد صاف هستند.( البته در هنگام انگشت گذاری در سیم بالا یا همان بم ، مچ كمی به سمت بیرون خمیده می شود).
پ - در تصیر سوم دست چپ از پشت نشان داده شده استتوجه كنید كه پشت دسته ی ساز با انهنای بین شست و اشاره بهیچ وجه تماس پیدا نمی كند.دیگر اینكه پشت انگشت اشاره كاملا به سمت عقب مایل شده است ، كه این حالت در تمام پوزیشن ها و همیشه حفظ می ماند.مخصوصا توجه كنید دست چپ هیچگاه منقبض نباشد و فقط هنگام انگشت گذاری نوك انگشتان در لحظه اجرای نت های روی دسته و پرده گیری با قوت سیم را به پشت نخ ها بفشارند
فیگور دست راست چهار تصویر تصویر اول دست راست را از روبرو نشان می دهد. الف - توجه كنید كه زیر ساعد در بالای سیم گیر ( در ته كاسه ساز) قرار گرفته است و نه در روی آن یا دروتر از سیم گیر.دیگر اینكه ، همواره قسمتی از صفحه ی ساز در بالای امتداد شست ، از مقابل باید دیده شود.نكته دیگر اینكه ، نوك انگشت میانی از روی صفحه جدا شده است و هیچگاه با بر روی صفحه نمی نشیند.نكته مهم دیگر اینكه توجه كنید ؛ داخل دست راست از روبرو دیده نشود وانگشت شست هم روی كاسه نرود
ب -در تصویر دوم بیشتر توجه شما را به صاف بودن مچ دست راست جلب می كنیم ، كه نه تو رفته است و نه بیرون زده است.
و باز میتوانید به حالت انگشت میانی توجه كنید .و زاویه برخورد ناخن به سیم یا سیم ها و دیگر قسمت بالای صفحه ی ساز كه در بیشتر اوقات از روبرو باید دیده شود
در این تصویر ،از نمای پایین به حالت دست راست توجه كنید پ - در این جا توجه شما را به وضعیت دو انگشت كوچك و انگشتری ( سوم ) و زاویه آن با كف دست جلب می كنیم.گودیی كه در كف دست ایجاد شده بمانند یك گنبد یا یك عدد هشت البته بدون نوك تیز می باشد.توجه كنید كه دو انگشت نباید منقبض باشند و اینكه نوك نوك انگشتان مورد نظر روی صفحه ی ساز قرار گرفته اند( كمی پایین تر از زیر سیم اول). و باز ببینید كه انگشت میانی آزاد است و به صفحه تماس ندارد.و دیگر اینكه مچ دست راست كاملا صاف است. و ساعد بالای سیم گیر است .و نكته مهم دیگر اینكه ماهیچه انتهای شست ، با صفحه ی ساز تماس نداشته باشد
. ت - در این تصویر باز می توانید از پایین به حالت دست راست دقت كنید.توجه كنید كه مچ دست راست روبروی خرك واقع شده است و ساعد در ته كاسه بدون فشار به كاسه تكیه داده است.نكته ای كه دست راست در ابتدای فراگیری نوازندگی سه تار باید بسیار به آن توجه كنید ؛ اینست كه فقط و فقط سه نقطه از دست راست با ساز تماس دارند. یكی ساعد در ته كاسه ی ساز، یكی كناره ی بیرونی بند اول شست ، و دیگری نوك انگشتان كوچك و انگشتری البته به صورت همزمان.
و اینكه محل برخورد مضراب به سیم ،در اكثر اوقات كنار دو انگشت انگشتری (سوم) و انگشت كوچك ( چهارم) است و در لحظه ی برخورد مضراب به سیم یا سیم ها ،نوك هر سه انگشت فوق تقریبا در یك راستا قرار می گیرند
حالت دست راست1 - ابتدا دست راست را به حالت مشت نیمه باز شكل می دهیم .بطوریكه چهار انگشت بغیر از شست كاملا به هم پهلو به پهلو چسبیده باشند. در این حالت بیشتر دقت شود كه تمامی این چهار انگشت بدون منقبض شدن از بندهایشان كمی ، توجه كنید كمی خمیده باشند.و خوبست نوك دو انگشت كوچك و انگشتری در یك سطح باشند. توجه : مچ دست راست همیشه و حتما باید صاف باشد. یعنی همواره پشت دست راست و پشت ساعد در یك امتداد باشند.
2 - ساعد را در ته كاسه ی ساز و بالای سیم گیر ( جایی كه سیم ها در ته كاسه ساز مهار شده اند) قرار بدهید. بطوریكه اگر دست را بر روی صفحه فرود بیاوریم ، خط مچ روبروی خرك ( قطعه ای كه حائل بین سیم ها و صفحه ی ساز است ) باشد. توجه كنید كه دست حالت مشت نیمه باز خود را حفظ كرده باشد.
3 - حال با حفظ كامل فیگور توضیح داده شده ، نوك انگشتان كوچك و انگشتری را روی صفحه ی ساز و كمی پایین تر از زیر سیم اول یا همان سیم پایینی می گزاریم.
4 - اكنون نوبت كناره بیرونی بند جلوئی شست است كه باید آن را به صفحه ی ساز ( كمی بالاتر از سیم چهارم یا همان سیم بالائی ) تكیه دهید.
5 - در این مرحله انگشت میانی دست راست را از روی صفحه ی ساز بلند كرده و (بهیچ وجه) نباید در حین نواختن بر صفحه بنشیند.
6 - حال نوبت به وضعیت انگشت اشاره میرسد كه وظیفه ی ضربه زدن به سیم ها با اوست.
توجه كنید كه حین حركت انگشت اشاره و عمل مضراب زدن با ناخن انگشت اشاره ، بند جلوئی ( همان بندی كه به ناخن نزدیكتر است ) هرگز نباید خمیده شود . و در ابتدای یاد گیری حتما باید با نظارت معلم كارآزموده ، مضراب نواختن را تمرین كنید ، تا با كنترل معلم بتوانید صدای خوب و سالم را ایجاد كنید. كه در این مورد ظرایف تكنیكی و خاصی وجود دارد كه با این نوشتار نمی شود به مطلوب رسید.
مضراب زدن به عمل ضربه زدن به سیم یا سیمها ی ساز ، مضراب زدن گفته می شود.
( اساسا مضراب زدن بر دو گونه است؛ مضراب راست و مضراب چپ كه هر یك را می توان با حالات مختلف اجرا كرد و نیز آنها را با هم تركیب كرد * ).
مضراب راستحركت انگشت اشاره از بیرون به داخل دست می باشد و با كناره ی بالایی ناخن ضربه نواخته می شود. توجه شود كه بند انگشتی كه به ناخن نزدیك است نباید خم شود. و نوك انگشت بعد از ضربه به ماهیچه ی انتهای شست برخورد كند.
مضراب راست بر دو گونه است ؛
1- راست تك سیم : ناخن فقط به سیم هدف برخورد می كند.(علامت )
2 - راست واخوان : ناخن ابتدا به سیم هدف و در ادامه ی حركت به سیم یا سیم های بالایی برخورد می كند و حداقل صدای دو سیم به صورت همزمان شنیده می شود.( علامت )
مضراب چپحركت انگشت اشاره از داخل به خارج دست و پشت ناخن به سیم یا سیم ها برخورد می كند و بر دو گونه است ؛
1 - چپ تك سیم : پشت ناخن فقط به سیم هدف برخورد می كند.(علامت )
2 - چپ واخوان : پشت ناخن ابتدا به سیم یا سیم های بالایی و در ادامه به سیم هدف برخورد می كند و حداقل صدای دو سیم به صورت همزمان شنیده می شود. (علامت )
مضراب ریزاجرای راست و چپ های پی در پی و منظم را ریز می گوییم.
البته در این درس ها برای اجرای زینت ریز روی نت ها از علامت سه لا چنگ که با سه خط کج مورب مشخص می شوند ، استفاده می کنیم که البته هنرجو کافیست ، در زمان معین برای نتی با این علامت ، با اجرای راست و چپ های منظم ، آن نت را پر کند. و لازم نیست تعداد راست و چپ ها را بشمارد .
مضراب ریز بر دو گونه است ؛
1 - ریز تك سیم : در حالت تك سیم راست و چپ ها فقط به سیم هدف برخورد می كند.
2 - ریز واخوان : در حالت واخوان راست ها ویژگی راست وتخوان و چپ ها ویژگی چپ واخوان را دارند.(علامت )
نكته : گاهی اجرای ریز فقط برای یك نت و در محدوده ی زمانی یك نت است. مانند :
گاهی اجرای ریز در محدوده ی زمانی دو یا چند نت و به صورت ممتد و پیوسته است كه در این حالت آن چند نت زیر منحنی قرار می گیرند. مانند :
* قبلا گفتیم كه اساس ضربه هایی كه به سیم ها می نوازیم ، بر پایه ی دو ضربه ی راست و چپ می باشند . كه در سه تار نوازی كلاسیك اینگونه است وانواع دیگر مضراب ها از تركیب این دو ضربه است.
مانند مضراب ریز كه از توالی راست و چپ ها (... ) ، مضراب دوتا یكی كه از سه ضربه با ترتیب راست راست چپ (... ) ، مضراب پروانه كه از سه ضربه راست چپ راست (... ) ، مضراب درّاب كه از سه ضربه تشكیل شده كه می تواند راست چپ راست یا چپ راست چپ باشد كه البته همواره ضربه ی آخری قویتر اجرا می شود ( ) ، مضراب شلال كه چهار ضربه ای با ترتیب راست چپ راست چپ است كه البته چپ آخری قویتر اجرا می شود ( ) و انواع دیگری كه از تركیب راست و چپ بدست می آیند. كه لازم به ذكر است ؛ مهمترین آنها را با علایم مضرابی و اسم آنها در بالا آوردیم. و البته باز هم می توان ساختارهای دیگری نیز طراحی كرد. مانند : ( ) ، ( ) و ...
خوبست در اینجا گفته شود ، برای ایجاد صداهایی گوش نواز كه از منظر زیبایی شناختی نیز مقامی داشته باشند و در اجرا نیز كاربرد داشته باشند، می شود نمونه های دیگری را معرفی كرد كه با آنچه پیش از آن گفتیم تفاوت دارند. برای مثال نواختن ضربه با نرمی بند اول انگشت شست دست راست و هم با پشت ناخن انگشت شست و یا نواختن ضربه با شست دست چپ به حالت گزش سیم چهارم و یا نواختن ضربه با نرمی بند اول انگشت میانی دست راست و یا نرمی بند اول انگشت اشاره و ... كه نمونه های فوق را در ساز اساتید صاحب سبك نظیر : استاد كیوان ساكت ، استاد مسعود شعاری ، استاد جلال ذوالفنون، استاد حسین محمد علیزاده و ... می توان یافت . كه توصیه می شود به آثار صوتی و احیانا تصویری از این بزرگان رجوع شود .
ادامه بخش اول ؛ باغ سیب « تمرین های مضراب »
چیدن سیب
تمرین های مضراب
با آزاد سیم های اول ( do ) و دوم (sol )
درس 1 : با مضراب های راست تک سیم و واخوان و چپ تک سیم و واخوان اجرا شود .(قسمت ب همان قسمت الف است با نگارشی دیگر )
درس 2 : هم به صورت ریز تک سیم و هم ریز واخوان اجرا شود.
درس 3 : نت های زیر منحنی را با ریز پیوسته ، هم تک سیم و هم واخوان اجرا کنید.(قسمت ب همان الف است با نگارشی دیگر)
درس 4 : نت های زیر منحنی با ریز پیوسته تک سیم و هم واخوان و نت های خارج از منحنی راست واخوان اجرا شوند.
( قسمت ب همان الف است با نگارشی دیگر)
درس های ۵ ،۶ ، ۷، ۸ : از الگوی مضرابی میزان اول هر درس ، پیروی کنید.
در پایان گردش در باغ سیب چند سرمشق مضرابی می آوریم تا هنرجو میزان های خالی را پر کرده و اجرا کند.
( به منظور تمرین نت نویسی و خلق طرح های مضرابی در یک قالب ریتمیک)
بخش دوم ؛ باغ انگور (شناخت چند نت روی سر دسته و انگشت گذاری مقطعی)
گردشی در باغ انگور
در این بخش ، با استفاده از نت های ( fa، mi ، re ، do ) تمرین هایی نوشته شده است .
توجه: با در نظر گرفتن این نكته كه ، در این بخش و بخش های بعدی ، با نت هایی ارتباط داریم كه در سه تار و تار ، دارای دستان ( نخ های پیچیده شده روی دسته ساز ) هستند و باید جای و شماره پرده ی نت مورد نظر را بگوییم . بنابراین اكیدا توصیه می كنیم كه از سازی با پرده بندی كامل و صحیح كه 28 پرده می شود ، استفاده كنید.*
برای درك و اجرای هر چه بهتر تمرین های این بخش ، ذكر چند نكته را لازم می دانم ، كه هنرجویان باید توجه كامل به مواردی كه ذكر می شود ، داشته باشند ؛
1 - در این تمرین ها ، نت های :
do « آزاد سیم اول و دست چپ نخی را پرده گیری نمی كند »
re « پشت نخ سوم سیم اول با انگشت اشاره 1 »
mi « پشت نخ ششم سیم اول با انگشت میانی 2 »
fa « پشت نخ هفتم و با انگشت انگشتری 3 » اجرا شوند.
( هر نتی كه دارای نخی روی دسته است را با هر انگشتی می شود پرده گیری و اجرا كرد ولی فعلا از انگشت گزاری تعیین شده پیروی كنید) .
2 - در اصول نت نگاری وقتی برای اجرای نتی شماره انگشتی تعیین شد ، آن شماره انگشت برای نت های مشابه آن نیز صادق است .بنابراین برای نت های مشابه دیگر، شماره انگشت نوشته نمی شود ، مگر وقتی كه آن نت قرار باشد با انگشت دیگر پرده گیری و اجرا شود.
3 - بعد از اینكه دقت كافی در خواندن نت های هر تمرین داشتید ، خوبست تمرین ها از بر ( حفظ ) اجرا شوند.
4 - تمرین ها را با شمارش ریتم آن ها به صورت همزمان با نواختن اجرا كنید و توصیه می شود ، جهت حفظ زمان نت ها پا نزنید . ( چرا كه حركت پا همزمان با حركت دست راست و چپ تصویری نا خوشایند از نوازندگی شما در نظر بیننده پدید می آورد.حالا تصور كنید بعضی حین نوازندگی سر خود را هم تكان بدهند ! ) .
5 - اتود ها ( تمرین ها ) را به شرط حفظ صدای شفاف و حفظ ریتم ، هرچه باسرعت بالاتر بنوازید بهتر است.هدف از اتودها بالا بردن سطح تكنیكی و اجرایی شماست .
6 - در انتهای این بخش قسمتی از مقدمه یك آهنگ زیبا و خاطره انگیز آورده شده است ( البته بخشی از آهنگ كه نت های آن را شناخته اید ) .
سعی كنید آن را مانند یك اتود اجرا نكنید . بلكه ذوق خود را برای اجرای زیبا و دلنشین از آهنگ به كار ببرید.
این آهنگ " سرای امید " نام دارد،كه از ساخته های استاد محمد رضا لطفی است و بر روی شعر هوشنگ ابتهاج ( سایه ) تصنیف شده است. و با صدای استاد محمد رضا شجریان شكوه و زیبایی غیر قابل وصفی یافته است . این اثر با اجرای گروهی از نوازندگان برجسته ی ایران زمین در گروه شیدا ، ماندگار شده است. و در آلبومی با نام " سپیده " منتشر شده است . همچنین اجرایی نیز با صدای استاد شهرام ناظری وجود دارد كه بسیار دلنشین و تاثیر گذار است .
*برای دوستانی كه به اشتباه از ساز 25 پرده استفاده می كنند و آنجور كه من از قریب به اتفاق ایشان شنیده ام، آن را سنتی و دارای پیشینه تاریخی می دانند و تبعیت ! میكنند عارضم ، در كتب و نوشته های بزرگانی همچون ابن سینا ، عبدالقادر مراغه ای ، صفی الدین ارموی و ... كه گاها تا حدود هزار سال قدمت دارند و به اندازه كافی سنتی و قدیم هستند ، پرده بندی كه دارای دور نتی كامل و لازم است ، 28 پرده آمده است .
ضمن اینكه با توجه به لزوم اجرای گوشه ها و آهنگها در بعضی از مایه ها كه تنها جند مورد كمی را مثال می آوریم؛ مانند ( گوشه خارا در شور la و لزوم fa سری ) و یا ( اكتاو بالای گوشه های مایه شور do و لزوم do دیز ) ، و یا ( لزوم پرده ی la بمل در كوك fa برای سیم دوم ) و نمونه های بسیار زیاد و كاربردی دیگر، خوبست و لازم است تا دستانی ( نخی ) برای اجرای زلال و صحیح نت های آنها در روی دسته ساز داشته باشیم . و بیشتر جای تعجب این كه ، روی تار این دستان ها بسته می شود ولی روی سه تار نمی بندند كه این ، عملا در ساز محدودیت هایی را در اجرا ایجاد می كند و می دانیم كه این كار اشتباه است.
چیدن انگور
درس 1 -این درس را با مضراب راست تك سیم و راست واخوان تمرین كنید. ابتدا نت خوانی و وزن خوانی كنید و با دقت انگشت گذاری كنید تا صدای تمیز و شفاف بدست آید . دائما به صدای ساز خود خوب گوش كنید .
درس 2 - نت های سیاه با مضراب راست و نت های سفید را ریز اجرا كنید.
درس 3 و 4 - این دو تمرین برای هماهنگی دست راست و چپ و تسلط و شناخت نت های این بخش بسیار مفید هستند . با دقت و تمیز اجرا كنید.
درس 5 - در این درس با نت هایی با ارزش زمانی چنگ آشنا می شوید كه هر كدام نصف زمان یك نت سیاه هستند. در این درس یك نت را راست و نت دیگر را چپ اجرا كنید. به نظم و تساوی زمان بین چنگ ها كاملا توجه كنید.
درس 6 - در اینجا بخشی كوتاه و البته زیبا و دلنشین از مقدمه آهنگ سرای امید را می آوریم كه خوبست بعد از مطالعه دقیق نت و ریتم آن ، درس را از بر (حفظ ) اجرا كنید. در این صورت است كه می توانید حین نواختن ، به صدای ساز خود بهتر گوش دهید . و توجه خود را به حالت های اجرایی آن معطوف كنید ، تا هر چه زیباتر و روان تر آن را اجرا كنید.
توصیه می شود بعد از آنكه خوب درس را یاد گرفتید ، جملاتی كه تكرار دارند را ، یك بار تك سیم و یك بار واخوان یا بالعكس اجرا كنید. یا اینكه بعضی جملات را به دلخواه قوی ( فورته f ) یا ملایم ( پیانو p ) اجرا كنید.
{ البته باید بدانید كه در نت نمی توان تمام حالات موسیقایی را نشان داد و برای اجرای كامل تر و زیباتر باید در ابتدا به اجرای استاد و یا معلم خود توجه كنید.}
مقدمه این آهنگ را در همین مجموعه آموزشی و در ادامه ی درس ها به صورت كامل خواهیم آورد.
بخش سوم ؛ باغ انار ( آشنایی با چند نت در سیم دوم و انگشت گذاری در عرض دسته )
گردشی در باغ انار
در این بخش تمرین هایی با استفاده از نت های ( do ، si ، la ، sol ) نوشته شده است ، كه به واسطه ی آن ،« انگشت گذاری و مضراب زدن به سیم دوم و حركت در عرض دسته ی ساز » را خواهیم آموخت .
حال توضیحاتی را می آوریم كه مطالعه و دقت در این توضیحات ، شما را در اجرای تمرین ها یاری می بخشد .
1 - نت do ای كه در این بخش می بینیم ، صدای همان نت do ای را دارد كه در آزاد سیم اول داشتیم .و در سیم دوم پشت نخ هفتم جای دارد. البته خوبست بدانیم كه این دو نت از لحاظ فركانس كه زیر و بمی نت را باعث می شود، دقیقا یكی هستند .( كه اگر یك صدا نباشند به معنای آنست ؛ كه یا ساز كوك نیست و یا دستان ( نخ ) مورد نظر درست در جای خودش نیست ) . و البته به دلیل تفاوت ضخامت دو سیم اول و دوم ، از لحاظ رنگ صدایی با هم تفاوت دارند ( تفاوت در رنگ صدایی به این معنا است ؛ كه برای مثال : صدای ما در یك اتاق خالی از وسایل و یا در یك اتاق پر از وسایل تفاوتی در ماندگاری صدا دارند كه دلیل این تفاوت در رنگ صوتی ، مكان یا محیطی است كه صدا در آن ایجاد شده و البته صدا از حیث زیر و بمی تغییری نمی كند ). و برای اینكه بدانیم كدام نت ، مورد نظر برای اجرا در آهنگ یا تمرین است ، باید به انگشت گذاری تعیین شده برای آن توجه كنیم . اگر در سیم دوم بخواهیم ، زیر شماره ی انگشتان ( 0 برای دست باز ، 1 برای انگشت اشاره ، 2 برای انگشت میانی ، 3 برای انگشت انگشتری ، 4 برای انگشت كوچك ) علامتی به شكل هلال ، می گذاریم .
2 - باز یادآور می شویم ؛ برای اجرای دو نت مشابه در یك تمرین یا آهنگ ، همواره از آخرین انگشت گذاری تعیین شده برای آن نت پیروی كنید. یعنی اگر برای مثال ؛ چند نت do داریم، برای اولین نت ، هر شماره ی انگشتی كه تعییین شد ، برای بقیه do های دیگر نیز همان است ، مگر وقتی كه بخواهیم آن نت دیگر را ، با انگشت دیگری اجرا كنیم كه در آن صورت ، شماره انگشت جدیدی را تعیین می كنیم .و باز به قوت خود می ماند تا وقتی خلاف آن بیاید.
3 - دائما فیگور ( حالت ) دست های چپ و راست خود را كنترل كنید.
4 - در انتهای این بخش ، چند جمله ی ابتدای آهنگ جاودانه و زیبای « مرغ سحر » اثر شادروان مرتضی نی داود كه بر روی كلام و شعر پر مغز شادروان زنده یاد ملك الشعرا بهار تصنیف شده است را می آوریم . هنرمندان زیادی بارها و بارها به اجرای این آهنگ زیبا پرداخته اند . كه شنیدن این آهنگ خاطره ساز و ماندگار را با تنظیم و مقدمه ی تحسین برانگیز و تاثیر گذار استاد كیوان ساكت در آلبومی به نام دیدار شرق و غرب توصیه می كنم .
چیدن انار
درس 1 - با مضراب راست تك سیم و راست واخوان اجرا كنید . ( دقت كنید كه برای ضربه ی راست واخوان ، مضراب ابتدا به سیم دوم و در ادامه به سیم های بالاتر برخورد كند و به هیچ وجه به سیم اول برخورد نكند).
درس 2 - این درس را ابتدا نت خوانی و وزن خوانی كنید . و به دلخواه ، با مضراب های راست تك سیم و راست واخوان اجرا كنید. خوبست درس را از بر ( حفظ ) اجرا كنید.
درس 3 - به انگشت گذاری تعیین شده توجه كنید . با مضراب راست تك سیم احرا كنید. نوك انگشتان را به قوت در پرده ها فرو ببرید.
درس 4 - نت های دو به دو روبروی هم را زلال و شفاف و منظم اجرا كنید.این تمرین برای تسلط به دوسیم و شروع حركت های عرضی بسیار مفید است .با مضراب راست تك سیم اجرا كنید.
درس 5 - یك تمرین بسیار مفید و كابردی در حركت های عرضی است. ابتدا با راست تك سیم اجرا كنید و سپس با یك نت راست و یك نت چپ اجرا كنید.
درس 6 - تمرینی بسیارمفید و كاربردی است و ( البته كمی دشوار) .انگشتان را با قوت در پرده ها فرو ببرید و با مضراب راست اجرا كنید .این درس را از بر اجرا كنید.
در اینجا قسمت اول از آهنگ مرغ سحر را همراه با شعر آن می آوریم. تا هنرجو رابطه بین نت ها و كلام را بهتر درك كند. این درس را جداگانه وزن خوانی كنید و حتما به حالت های اجرائی مدرس خود در كلاس و درس ضبط شده ی آن خوب گوش كنید .تا بتوانید آن را به راحتی و البته ساده اجرا كنید. در این درس نت های سفید نقطه دار و با كشش های بلند تر را با مضراب ریز پر كنید.
بخش چهارم ؛ باغ زرد آلو ( آشنایی با نحوه حركت دست چپ در طول دسته ی ساز)
گردشی در باغ زرد آلو
در این بخش ؛ ضمن آشنایی با دو نت ( sol = پشت نخ 11 در سیم اول ) و ( re = پشت نخ 11 در سیم دوم ) ، با نحوه راه رفتن دست چپ در طول دسته ی ساز نیز آشنا می شوید. توجه كنید؛ برای اینكه بتوانیم نت های لازم برای اجرای یك آهنگ را صحیح و راحت اجرا كنیم، باید دو عامل اصلی را با دقت رعایت كنیم. یكی ، مضراب های صحیح ودیگری تعیین انگشت گذاری درست برای آن جمله ای كه می نوازیم.
1- در این بخش ؛ نت های sol كه در سیم اول می باشند را با انگشت سوم و یا چهارم اجرا میكنیم و هم نت های re كه در سیم دوم هستند را با انگشت سوم و یا چهارم اجرا می كنیم.
2 - درحین حركت دست چپ به منظور جلو آمدن به سمت نخ 11 ، باید دقت كنید كه، همواره فیگور دست چپ همان باشد كه در بخش قبلی داشتیم . یعنی همواره انگشتان به حالت پله ای باشند ، به صورتی كه انگشتان دوم و سوم و چهارم به صورت پله ای از انگشت اول جلوتر باشند و نوك انگشت شست دست چپ نیز همواره مقابل نوك انگشت اول باشد ( درهمه ی جملات ). پس با حفظ فیگور، فقط دست چپ در طول دسته به سمت پایین یا بالا حركت می كند ( بازهم تاكیید میكنم كه درهنگام حركت، نوك انگشت شست همواره مقابل نوك انگشت اول با هم و روبروی هم حركت می كنند وانگشتان دوم، سوم و چهارم، به ترتیب پله ای از هم جلوتر باشند).
3 - خوبست بدانید ، نت sol كه در سیم اول شناختیم ، از نت sol كه در سیم دوم و آزاد سیم دوم بود ، ( یك اكتاو) بم تر است. ولی نت re كه در سیم دوم با آن آشنا شدید ، همان نت re در سیم اول است كه فقط یك خانه دیگر دارد( البته رنگ صدای آن ، به دلیل تفاوت جنس سیم های اول و دوم ، با هم تفاوت دارند ، ولی از لحاظ زیر یا بمی كاملا یكی هستند ).
لازم به ذكر است ؛ با دقت در شماره انگشت و هم علامت هلالی كه برای نت ها می گذاریم و یا اینكه با دقت كردن در( آخرین ) شماره انگشت نوشته شده برای هر نت ، می توانید انگشت گذاری صحیح را تشخیص دهید.
چیدن زردآلو
درس 1 -در این درس ( الف) ضمن توجه به شماره انگشتان ، و دقت در حفظ فیگور صحیح ،در سه تار تمام نت ها را یك بار با راست تك سیم و یك بارهم با راست واخوان اجرا كنید. و در تار یك بار با راست و یك بار با چپ اجرا كنید. درس (ب) را هم در سه تار و هم در تار یك نت راست و یك نت چپ اجرا كنید.اما در سه تار فعلا چپ ها همه ، واخوان اجرا شوند. نت سفید را با مضراب ریز اجرا كنید.
درس 2 - این درس در قسمت (الف ) و هم در ( ب ) دقیقا همان درس 1 است اما در سیم دوم اجرا می شود.بنابراین همان خواسته های درس 1 را در اینجا نیز اعمال كنید.
درس 3 - این درس را با مضراب راست اجرا كنید. و انگشتان را به قوت در پرده ها فرو ببرید.نت های سفید را ریز اجرا كنید.( در جاهایی كه شماره انگشتان نوشته نشده اند ، از آخرین انگشت گذاری برای هر نت استفاده می كنیم).
درس 4 - در این درس كاملا به شماره انگشتان دقت كنید. و نت های سیاه را با راست نرم اجرا كنید. و نتهای سفید را ریز اجرا كنید. ای درس بسیار تمرین مفید و مهمی است.سعی كنید هر چه خوش صداتر بنوازید.
درس 5 - در انتهای باغ زرد آلو ادامه آهنگ مرغ سحر را اجرا كنید.( كاملا به شماره انگشتان كه می بینید ، توجه كنید).
بخش پنجم ؛ باغ گیلاس ( ادامه حركت های طولی و عرضی تا وسط دسته ی ساز )
گردشی در باغ گیلاس در این بخش در ادامه ی حركت های طولی و عرضی روی دسته ی ساز تا نت های ( la = پشت نخ 14 در سیم اول ) و ( mi = پشت نخ 14 در سیم دوم ) پیش می رویم. همچنین در انتهای تمرین های این بخش، قسمتی دیگر از آهنگ مرغ سحر را آورده ایم . تا علاوه بر استفاده كاربردی از تمرین هایی كه تا كنون به آنها پرداخته اید، ضمنا با نقش برخی از انواع گوشه های در موسیقی دستگاهی ( كه در این درس با دو نوع تئوریك « گوشه ی در آمد ماهور» و متریك « گوشه ی شكسته » آن مواجه هستیم )،در آهنگ ها نیز آشنا شوید *.البته در این قسمت از آهنگ مرغ سحر ، سیلاب های كلمات شعر را بر روی نت ها قرار نداده ایم . كه البته هنرجو با دقت در بخش های قبلی آهنگ مرغ سحر باید بتواند ، خود این كار را انجام دهد.توصیه می شود ؛ حتما تمامی درس ها را با دقت در شماره ی انگشتان و مضراب های آن ها، كاملا از بر ( حفظ ) اجرا كنید. و مخصوصا خوبست كه با دقت در اجرای استاد یا معلم خود ، آهنگ مرغ سحر را هر چه زیباتر اجرا كنید و از ابتدا تا به اینجا كه یاد گرفته اید ، آن را پیوسته اجرا كنید. چیدن گیلاس درس 1 - در اجرای این درس كاملا به انگشت گذاری ها توجه كنید. نت های چنگ را در این درس ، یك بار با مضراب راست تك سیم و بار دیگر یك نت راست و یك نت چپ اجرا كنید. درس 2 - در اجرای این درس كاملا به انگشت گذاری ها توجه كنید. نت های چنگ را در این درس ، یك بار با مضراب راست تك سیم و بار دیگر یك نت راست و یك نت چپ اجرا كنید. نت های سفید را با مضراب ریز اجرا كنید.