نشر توسط:admin Views 30 تاریخ : 18 ارديبهشت 1395 نظرات ()
بیست و پنجم مهرماه سالروز تولد آهنگساز و پژوهشگر موسیقی ایرانی، محمدرضا درویشی است. در این مقاله سعی بر این شده تا با نگاهی به زندگی ، آثار و فعالیت های وی ، زمینه ای برای آشنایی بیشتر دوستداران موسیقی ایرانی با این هنرمند گرامی فراهم آید.
در روز بیست و پنجم مهرماه یکهزارو سیصد و سی و چهار در شهر شیراز متولد شد، وی فراگیری موسیقی را از سیزده سالگی شروع کرد ، در سال 1353 وارد دانشکده ی هنرهای زیبا (دانشگاه تهران) شد و در سال 1357 در رشته ی آهنگسازی فارغ التحصیل گردید.
درویشی، از اوایل دهه ی شصت تا کنون ، سفرهایی را برای پژوهش در موسیقی نواحی به مناطق مختلف ایران انجام داده است. حاصل این سفرهای پژوهشی ، آثار مکتوب و شنیداری ارزشمندی هستند که جزء منابع غنی ِ موسیقی نواحی بشمار می روند. وی علاوه بر تحقیقاتش در رابطه با موسیقی نواحی آثار قابل توجهی را در زمینه موسیقی ارکستری و موسیقی فیلم دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد ...
بيست ترانه محلى فارس (1363 و 1373)
نخستين كتاب منتشر شده محمدرضا درويشى است. اين كتاب از بخشهاى زير تشكيل شده است: پيشگفتار سرآغاز (موسيقى در ايل قشقايى، درباره موسيقى و شعر ترانه ها، طرز نگارش اشعار ) بيست ترانه محلى فارس: آوانويسى به همراه شعر ترانه ها - مقايسه با رديف موسيقى سنتى ترانه هاى محلى فارس - تحليل اشعار كتابشناسى فارس
به یاد اقبال (1363) پرلود برای پیانو
هفت اورنگ (1370)
هفت اورنگ عنوان كتابى است كه بخش مرورى بر موسيقى نواحى آن را محمدرضا درويشى نوشته است. مؤلف در مقدمهاى تحت عنوان جستوجويى دوباره و چند يادآورى، به ذكر مفاهيم رايج در موسيقى ايران پرداخته و عناوينى مانند موسيقى سنتى، موسيقى رديف "دستگاهى"، موسيقى مقامى و موسيقى محلى را بررسى نموده است.
نگاه به غرب (1373)
اين كتاب از معدود كتابهاى موجود در ايران است كه ضمن طرح مباحث نظرى در حوزههاى مختلف موسيقى ايران، به بحث پيرامون تأثير فرهنگها، نفوذ فرهنگ غرب و مباحث هويت، سنّت و مدرنيسم در موسيقى ايران مىپردازد. پس از مقدمه و درآمد، بخشهاى كتاب شامل موارد زير است:
گفتار نخست: (شعبه موزيك نظام دارالفنون هنرستانها، موسيقى نظام، اسناد و تصاوير)
گفتار دوم: (اركستر، سه ضميمه شامل فهرست آهنگسازان، رهبران اصلى اركستر و نامهاى اركستر سمفونيك ايران از بدو تشكيل تا كنون، اسناد و تصاوير)
گفتار سوم: موسيقى صحنهاى "اپرا، اپرت، آواز جمعى، باله، رقص" (بخش اول: حواشى، حاشيه اول: اپرا سابقه تاريخى در اروپا، حاشيه دوم: تعزيه - نمايشهاى دراماتيكِ موزيكالِ ملى و مذهبىِ ايران، بخش دوم: موسيقى صحنهاى در ايران "اپرا، اپرت، آواز جمعى" ، بخش سوم: موسيقى صحنهاى در ايران "رقص و باله" ، اسناد و تصاوير )
گفتار چهارم: مكتب استاد علينقى وزيرى (زندگى وزيرى، فعاليتهاى وزيرى پس از بازگشت از اروپا، نظرها و ايدههاى وزيرى )
سنت و بیگانگی فرهنگی در موسیقی ایران (1373)
مقدمهاى بر شناخت موسيقى نواحى ايران (1373)
مناطق جنوب (هرمزگان، بوشهر، خوزستان) ، كتاب از يك مقدمه و سه بخش مجزا تشكيل شده است:
موسيقى هرمزگان (ساحل نشينان جنوب، اهل هوا "زار نوبان ليوا" ، آوازها و ترانههاى مجالس شاد و عروسى، تعزيه – شَروه، پراكندگى آئينها، موسيقى و سازها "بندرعباس، بندرلنگه و كُنگ، قشم، هرمز و ميناب" )
موسيقى بوشهر (موسيقى مذهبى "بيت، مناجات، چاوشى، عزاى زنانه، دُمدُمسحرى"، موسيقى غيرمذهبى "شَروه بيدگونى جنگنامه مولودخوانى ترانههاى شاد يَزله آوازهاى كار" ، موسيقى سازى سازها، رقص، اهل هوا
موسيقى خوزستان (پيشينه تاريخى، شوشتر و دزفول، موسيقى سنّتى عرب، كوليان، زار )
نوروزخواني " ترانه‌هاي نوروزي و بهاري از مناطق مختلف ايران " ( 1375 )
آواز سحر " تريو براى دو كلارينت و پيانو " (1376)
تريوى آواز سحر براساس مقام سحرى در حوزه رواج موسيقى تنبور نگاشته شده است. مقام سحرى از جمله مقامهاى قديمى ايران است كه در منطقه كرمانشاهان رايج و از مقامهاى مهم تنبور بهشمار مىآيد. آهنگساز با برداشتى آزاد، قطعه را براى دو كلارينت و يك پيانو تصنيف نموده است. در مقدمه كتاب توضيحاتى در مورد فواصل و گام مورد استفاده آمده است. سپس 14 صفحه كتاب به پارتيتور اين تريو اختصاص دارد. آواز سحر در سال 1375 تصنيف و اجرا شده و درويشى اين قطعه را به اكبر محمدى (نوازنده كلارينت) تقديم كرده است.
موسیقی و خلسه (1379)
كتابى كم حجم كه به زبانى ساده روايتى از مراسم گواتى بلوچستان و موسيقى آن را ارائه مى دهد.
فهرست كتاب: (مقدمه ، يادها و خاطرهها، قصيده شيخ عبدالقادر گيلانى، ذكرهاى مراسم گواتى بلوچستان "كليات" ، ذكرهاى مراسم گواتى بلوچستان " آوانويسى و متن" ، ذكرهاى مراسم گواتى بلوچستان "تصاوير" )
نويسنده در مقدمه به انگيزه نگارش كتاب پرداخته و روش تدوين كتاب را تشريح نموده است. در بخش يادها و خاطرهها، با روايتى توصيفى از يكى از سفرهاى مؤلف به بلوچستان و برخورد او با مراسم گواتى مواجه مىشويم: "شبى بود فراتر از نيمه بر ساحل درياى عمان و بندر خموش كه از روز زيباتر مىنمود، زيرا دردها در هجوم تاريكى خاموش گشته و در انتظار فردايى دگر بودند. فردايى شايد بسان ديروز براى بياباننشينهاى بلوچ.
از میان سرود ها و سکوت ها (1380)
اين كتاب گزيده مقالهها، سخنرانىها و گفتوگوهايى است كه محمدرضا درويشى طى سالهاى 1367 تا 1379 در مطبوعات، همايشها و كنفرانسها با موضوعات گوناگون پيرامون موسيقى ارائه داده است. كتاب از سه بخش اصلى تشكيل يافته است: (مقاله: "مقالههاى منتشر شده در مطبوعات و جرايد از 1369 تا 1379" ، سخنرانى: "سخنرانى در همايشها، جشنوارهها و سمينارها" ، گفتوگو و اظهارنظر: "گفتوگو با خبرنگاران، روزنامهنگاران و منتقدين" )
دایره المعارف سازهای ایران " جلد نخست (1380) و جلد دوم (۱۳۸۳)
مجموعه دایره المعارف سازهای ایران به عنوان وسیع ترین تحقیق موسیقایی به زبان فارسی تاکنون . جلد اول این مجموعه در سال 2002 از طرف جامعه بین الملل اتنوموزیکولوژی ( S.E.M ) به عنوان بهترین کتاب سازشناسی در سال شناخته شد . جلد سوم این مجموعه در دست انتشار است .
لیلی کجاست؟ ( تاملات کوتاه و پراکنده در موسیقی و فرهنگ)
موسيقى مازندرانى براى آواز و اركستر (1361)
تنظيم براى اركستر: محمدرضا درويشى ، آواز: نوراللَّه عليزاده - ابوالحسن خوشرو ، تاريخ ضبط: بهار 1361، ناشر: مؤسسه فرهنگى هنرى ماهور .
موسيقى مازندرانى اولين اثر صوتى از درويشى است كه به صورت كاست منتشر شده است. اين اثر براساس نغمههاى گردآورى شده توسط هنرمند گرامى احمد محسنپور، براى اركستر تنظيم گرديده است.
زمستان براى آواز و اركستر سمفونيك (1363)
موسيقى اين اثر توصيفى است. اين توصيف از دو زاويه انجام شده، يكى بازسازى تصويرهاى شعر كه عمدتاً بهوسيله خط آواز و بخشى از مطالب موسيقى كه اين خط را دربر مىگيرد انجام مىشود و ديگرى بازسازى مفهوم زمستان كه كلىتر و دربرگيرنده ابعادى بهمراتب وسيعتر از ابعاد شعر است.
ملودى آوازها از شهرام ناظرى است و اين خود يك فضاى دوگانه را در اركستراسيون اثر و فرم آوازى بهوجود آورده است.
موسم گل براى آواز و اركستر سمفونيك (1369)
آواز: ايرج بسطامى، ناشر: مؤسسه فرهنگى هنرى ماهور، تاريخ ضبط: تابستان 1369 گرچه اين مجموعه براساس سه تصنيف قديمى بنا گشته، اما قابل ذكر است كه بازسازى تصانيف قديمى به مفهوم مصطلح آن انگيزه اصلى براى پديد آمدن آن نبوده است. از نقطه نظر بازسازى، انتخاب اين تصانيف تنها بدان دليل است كه از ميان دهها تصنيف قديمى امكان بيشترى براى ارائه اركسترى داشتهاند. اما ارائه موسيقى اركسترى ايرانى و جستجو و تجربه در خصوص دو موضوع هارمونى و اركستراسيون ايرانى بر بستر ملودىهاى آشنا و جاافتاده در اذهان، عامل اصلى براى پديد آمدن اين مجموعه بوده است.
جان عشاق و گنبد مينا براى آواز و اركستر
مجموعه دو اثر مستقل آوازى كه محصول همكارى سه هنرمند موسيقى ايرانى است. در اين آثار، ملودى ساخته مشكاتيان را درويشى براى اركستر تنظيم نموده است. در هريك از اين دو اثر قطعاتى به عنوان مقدمه توسط درويشى ساخته شده است. اين دو اثر هرچند محصول يك دوران كارى است، اما در دو كاست جداگانه منتشر گرديده است. در انتشار اين آثار، يك روى آن، ارتباطى با مجموعه يادشده ندارد بلكه توسط ناشر بدينگونه انتشار يافته است. در پائيز 1382 اين دو اثر در قالب يك سى دى واحد توسط شركت دل آواز انتشار يافت.
پیش درآمد اصفهان برگرفته از آلبوم جان عشاق " اثر مشترک درویشی ، شجریان و مشکاتیان "
پیش درآمد دشتی برگرفته از آلبوم گنبد مینا " اثر مشترک درویشی ، شجریان و مشکاتیان "
هفت اورنگ (مجموعه چهار نوار از موسيقى نواحى ايران به همراه كتاب)
موسيقى شمال خراسان (مجموعه سه نوار به همراه كتابچه)
آيينه و آواز (مجموعه بيست و هشت نوار از موسيقى آيينى و آوازى نواحى ايران به همراه كتاب)
موسيقى بلوچستان (اجراى دونلى: شيرمحمد اسپندار، به صورت سىدى و نوار)
سماع - مقامهاى تنبور (اجرا: سيد امراللَّه شاهابراهيمى، به صورت سىدى و نوار)
على گويم - مقامهاى تنبور (اجرا: درويش امير حياتى، به صورت سىدى و نوار)
موسيقى حماسى ايران (مجموعه بيست و چهار نوار و سىدى به همراه كتاب)، در دست انتشار
کلیدر (موسیقی برنامه ای برای ارکستر سازهای زهی)
موسیقی کلیدر که بر اساس رمان کلیدر "محمود دولت آبادی" ساخته شده است، این قطعه بر اساس فواصل نوا نوشته شده و در جاهایی مدلاسیون‌هایی به شور، دشتی، بیات اصفهان و... اتفاق می‌افتد اما بخش آغاز و پایان در پرده‌های نوا نوشته شده‌است. سوییت کلیدر دارای موومان‌های هشتگانه با عناوین سوگنامه دشت نیشابور، پگاه نیشابور، درو زمین دیمی سوزن ده، پشت دروازه بیهق، رویارویی سیدشرضا تربتی با گل محمد، وداع گل محمد، نعش کشتگان و خاتمه می‌باشد.
درویشی درباره این قطعه می‌گوید:« کلیدر یکی از تلخ ترین و سیاه ترین کارهایی است که در زندگی هنری خود نوشته‌ام. در خود رمان هم چنین است که هرچه داستان جلوتر می‌رود نسبت‌های بیشتری با تاریکی پیدا می‌کند. نوشتن این قطعه مثل سیاه چاله ای بود که هر چه در آن جلوتر می‌رفتم تلخ تر می‌شد. من تاکنون قطعه‌ای به این تلخی ننوشته‌ام. این موسیقی برایم عزیز است و آن را با همه جانم نوشته‌ام. »
سرود دشت نیمور ( محمدرضا مقدسیان ) کارده کیسه ی برنج ( محمد علی طالبی ) تخته سیاه ( سمیرا مخملباف )تخته سیاه نام فیلمی ایرانی است به کارگردانی سمیرا مخملباف محصول سال ۲۰۰۰ میلادی. تخته سیاه پس از فیلم سیب (۱۳۷۴) دومین ساخته سمیرا مخملباف است که موفق شد جایزه ویژه هیأت داوران جشنواره کن سال ۲۰۰۰ را از آن خود کند.روزی که زن شدم ( مرضیه مشکینی )این فیلم از سه قسمت تشکیل شده‌است که هر قسمت داستان یک زن را نقل می‌کند: داستان اول حوا نام دارد، داستان دوم آهو، و نام داستان سوم حورا است. نام فیلم برگرفته از این جملهٔ سیمون دوبووار است که «یک انسان زن زاده نمی‌شود، بلکه تبدیل به زن می‌شود.آواز ناتمام ( مازیار میری ) سفر قندهار ( محسن مخملباف ) بمانی ( داریوش مهرجویی ) الفبای افغان ( محسن مخملباف ) یازدهم سپتامبر ( سمیرا مخملباف ) دو فرشته ( محمد حقیقت ) ساعت پنج عصر ( سمیرا مخملباف ) لذت دیوانگی (حنا مخملباف ) سگ های ولگرد ( مرضیه مشکینی ) شهرآشوب ( یدالله صمدی ) روایت زندگی پرفراز و نشیب غیاث‌الدین جمشید کاشانی، ریاضی‌دان و منجم شهیر ایرانی و معین‌الدین کاشانی، یار و همکار دیرینه‌ی اوست و ...اُسامه ( صدیق برمک ) اُسامه نام فیلمی افغانستانی، به کارگردانی صدیق برمک کارگردان افغان، محصول سال ۲۰۰۳ است. داستان فیلم سرگذشت دختربچه‌ای است که درزمان حکومت طالبان در افغانستان، با لباس و ظاهر یک پسر، وارد اجتماع می‌شود... شاعر زباله ها ( محمد احمدی ) وقتی همه خوابیم ( بهرام بیضایی )تئاتر " افرا " ( بهرام بیضایی )
برگزاری گردهمایی هفت اورنگ " موسیقی ِ سازی نواحی ایران " (1370)
برگزاری گردهمایی هنرمندان ِ آواز نواحی ایران " آیینه و آواز " (1373)
برگزاری گردهمایی هنرمندان موسیقی حماسی ایران (1376)
برگزاری سلسله کنسرت های پژوهشی ققنوس " ویژه ی موسیقی نواحی ایران " (1377- 1379)
ضبط دهها ساعت موسیقی از آخرین راویان فرهنگ شفاهی ایران
ضبط صدها ساعت گفتگو با استادان موسیقی نواحی
حدود 15000فریم عکس و اسلاید تا امروز از استادان ، سازها و آیین های موسیقایی
تلاش در جهت برقراری ایجاد حمایت های مالی از جانب نهادهای فرهنگی جهت اساتید موسیقی نواحی از اقوام مختلف سرزمین ایران .
کوشش ِ وی در بازخوانی تصنیف‌های عبدالقادر مراغی (درویشی هشتمین آهنگساز و موسیقی دانی است که به اجرای مجدد آثار عبدالقادر دست زده است. اما او به سراغ تصنیفی که نت آن در رساله عبدالقادر وجود دارد نرفته است. درویشی با مطالعه و بررسی سه رساله باقی مانده عبدالقادر تلاش کرده است تا آثار او را دوباره اجرا کند. وی از سه سال پیش گروهی به نام عبدالقادر تشکیل داده و مشغول اجرا و ضبط آثار اوست. این گروه از نه نوازنده تشکیل شده است و همایون شجریان نیز به عنوان خواننده آنها را همراهی می‌کند.)
قابل ذکر است وی تلاش ها شایانی در جهت برقراری ایجاد حمایت های مالی از جانب نهادهای فرهنگی برای اساتید موسیقی نواحی از اقوام مختلف سرزمین ایران انجام داده است .
منابع :وبسایت اختصاصی محمدرضا درویشی وبسایت خانه موسیقی وبسایت ایران اکتدانشنامه ی آزاد ویکیپدیاکتاب گفتگو با محمدرضا درویشی درباره ی موسیقی ایران / محسن شهرنازدار